Օգոստոսի 8-ի Հայաստան-Ադրբեջան փաստաթղթերի կարեւորության գնահատումը. Ժիրայր Լիպարիտյան․ Aravot.am
Աջակցիր «Ա1+»-ինՕգոստոսի 8-ին, Վաշինգտոնում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ, ինչպես նաեւ յուրաքանչյուր հանրապետության եւ ԱՄՆ-ի միջեւ առանձին ստորագրված համաձայնագրերը բազմաթիվ կողմեր ունեն։
Հնարավոր է, որ դեռ վաղ է գնահատել այդ համաձայնագրերի նշանակությունը։ Դրանցից որոշները միայն ընդհանուր սկզբունքներ են առաջարկում, մյուսները չունեն բավարար մանրամասներ՝ վերջնական դատողություններ անելու համար։
Այնուամենայնիվ, ստորեւ ներկայացված են նախնական դիտարկումներ, որոնք կարող են օգտակար լինել ընթերցողներին՝ այդ համաձայնագրերի բովանդակությանն ու նշանակությանը գնահատական տալու համար։
Այս պահին իմ նպատակը չէ մանրամասնորեն վերլուծել փաստաթղթերում ներառված բոլոր հարցերը։ Իմ դիտարկումները կկենտրոնանան դրանց նշանակության վրա՝ Հայաստանի համար եւ թե ինչ տեղ կարող են դրանք ունենալ միջազգային հարաբերություններում։ Բացի այդ, այս մեկնաբանությունը կսահմանափակվի Հայաստանի համար այդ փաստաթղթերի նշանակությամբ՝ Ադրբեջանի համար դրանց բովանդակային մեկնությունը թողնելով այլոց։
Վերջապես, ընդունելով, որ Հայաստանի Մեղրիի շրջանը՝ տարանցիկ ճանապարհի հանգույցը, կարող է լինել աշխարհի ամենակարեւոր հողակտորներից մեկը, ես այդ հարցի քննարկումը կթողնեմ հետագա մեկնաբանության համար։ Բացի այդ, կան բազմաթիվ գործընկերներ, որոնք ինձանից ավելի գիտակ են եւ կարող են դիտարկել այդ չափումը։
Մեթոդաբանություն Անկախ նրանից, թե ով է հովանավորել այս փաստաթղթերի ստորագրումը, հիմնական փաստն այն է, որ Ադրբեջանը եւ Հայաստանը վերահաստատել են իրենց հանձնառությունը համապատասխան սկզբունքներին։
Այս երկու երկրները նախկինում էլ հայտարարել են նման սկզբունքներին հետեւելու պատրաստակամության մասին։ Տարբերությունն այստեղ այն է, որ այս անգամ այս քաղաքականությանը նրանք հասել են երկկողմ գործընթացների միջոցով՝ որպես արդյունք այս երկրների ղեկավարությունների իսկ տրամաբանությամբ։
Վաշինգտոնում ստորագրված այս փաստաթղթերի բովանդակության ամենակարեւոր եւ ուշագրավ փաստերից մեկն այն է, որ դրանց մեծ մասը համաձայնեցվել էր մինչեւ առաջնորդների այցը ամերիկյան մայրաքաղաք, եւ դա արվել էր Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ ուղղակի բանակցությունների միջոցով։
Թեեւ խաղաղության համաձայնագրի նախնական նախագծերի ընթացքում եւրոպացի եւ ամերիկացի դիվանագետները որոշակի ներդրում են ունեցել, սակայն հետագա նախագծերը եւ այլ հարցեր մշակվել են երկու երկրների միջեւ՝ տարբեր մակարդակներում՝ թե՛ բաց, թե՛ գաղտնի բանակցությունների արդյունքում։ Կարելի է պնդել, որ այս երկկողմ հաղորդակցություններն ավելի արդյունավետ էին, քան երկու տասնամյակից ավելի տեւած միջազգային միջնորդավորված ջանքերը։ Այս փաստաթղթերը նշանակալի քայլ են ճիշտ ուղղությամբ՝ թե՛ բովանդակային, թե՛ բանակցային տեխնոլոգիայի առումով։
Այդ կարեւորության աստիճանը հիմնականում կախված է նրանից, թե արդյոք Երեւանն ու Բաքուն կշարունակեն համատեղ աշխատանքը՝ զարգացնելու այն, ինչն արդեն ձեռք է բերվել․ ինչպես ցանկացած հարաբերություններում, միջպետական հարաբերությունները պահանջում են ամենօրյա ուշադրություն, հոգատարություն եւ զգոնություն։
Կարեւոր է չմեկուսացնել այս փոխկապակցված եւ միմյանցից կախված փաստաթղթերի որեւէ առանձին կողմ՝ քաղաքական եւ/կամ գաղափարախոսական գնահատականներ տալով, փոխանակ ռազմավարական եւ քննական վերլուծումների։
Այս փաստաթղթերն ընդամենը մի կարեւոր հանգրվան են մի հակամարտության կյանքում, որը բնորոշվում է երկու կարեւոր հատկանիշներով՝ փոփոխությամբ եւ անակնկալներով։
Այս պահի նշանակության մասին բացարձակ վստահությունը միայն աչք է փակում հնարավորությունների առաջ, որոնք այն ընձեռում է, եւ մարտահրավերների առաջ, որոնք այն ստեղծում է։
Ցանկալի կլիներ, որ փաստաթղթերի ստորագրումը կատարվեր երկկողմ ձեւաչափով, այլ ոչ թե մի հզոր պետության հովանու ներքո, որը դրա դիմաց իր գինն է պահանջել։
Իհարկե, ԱՄՆ-ն ոչ մի միջոց չուներ կողմերին ստիպելու գալ Վաշինգտոն եւ ընդունել Թրամփի վարչակազմի պահանջած զիջումները։ Ակնհայտ է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը, նրանցից յուրաքանչյուրն իր սեփական պատճառներն ուներ ընդունելու ԱՄՆ նախագահի հրավերը։
Հաշվի առնելով, երկկողմ բանակցությունների կենտրոնական դերը այս փաստաթղթերի ստորագրմանը հասնելու գործում, զարմանալի է, թե ինչու երկու երկրները համաձայնեցին այդ պատիվը տալ երրորդ կողմին, եւ առհասարակ՝ ԱՄՆ-ին։
Կողմերը, անշուշտ, գիտակցում էին, որ այդ քայլը նշանակում էր Մոսկվայի ցանկացած դերի ուղղակի մերժում։ Կարծես երկու հանրապետություններից յուրաքանչյուրը, Ադրբեջանը եւ Հայաստանը, մեկ կամ ավելի պատճառներ ունեին այդպես վարվելու համար։
Հայաստանի համար սա հստակ պատասխան էր Ռուսաստանի երկկողմ եւ բազմակողմ պարտավորությունների չկատարմանը՝ Արցախի եւ Հայաստանի նկատմամբ, սկսած 2020 թ․ պատերազմից։
Ադրբեջանի համար դա, ամենայն հավանականությամբ, միաժամանակ Արեւմուտքի կողմից նախագահ Ալիեւի ու նրա ռեժիմի ընդունման անհրաժեշտությունն էր եւ ԱՄՆ-ի աջակցության կարիքը՝ իր ածխաջրածնային պաշարների արդյունահանման ոլորտում նոր ներդրումների անհրաժեշտությունը։
Նյութն ամբողջությամբ՝ այստեղ
