Հետագա պետական աջակցության տրամաբանության մեջ առաջին տեղում պետք է լինեն այս իրավիճակում իրենց լավագույնս դրսևորած կազմակերպությունները․ Արա Խզմալյան
Աջակցիր «Ա1+»-ին«Ճգնաժամը հստակ ցույց տվեց մեր ստեղծագործական խմբերի պոտենցիալը, ստեղծարար ներուժը: Շատ հստակ ցույց տվեց, թե որ խմբերն են մշակույթի ոլորտի առաջամարտիկները, նախաձեռնող, ստեղծագործ խմբերը և թե որ խմբերն են պասսիվ, կենսաթոշակառուի, նպաստ ստացողի հոգեբանությամբ առաջնորդվող, որոնք նստեցին տանը և որևէ կերպ ակտիվություն չցուցաբերեցին, որևէ կերպ թվային տիրույթում չդիրքավորվեցին, գուցե և առանձնապես ցույց տալու բան չունեի՞ն: Ուզում եմ նաև այս հարթակը օգտագործելով ասել, որ բոլոր այդ դրսևորումները հաշվի են առնվելու, վերլուծվելու են և այսուհետ, պետական հոգածության կենտրոնում են լինելու ակտիվ ստեղծագործական խմբերը, և համապատասխան միջոցառումներ հնարավոր է նախաձեռնվեն այն կազմակերպությունների հանդեպ, որոնք ըստ էության դադարեցրին իրենց գործունեությունը»։
«Ա1+»-ի հեռախոսազրույցը ԿԳՄՍ փոխնախարար Արա Խզմալյանի հետ:
– Պարոն Խզմալյան, իրավիճակի ծանրությունից ելնելով՝ ի՞նչ խնդիրների լուծման ճանապարհին է նախարարությունը:
– Խնդիրների լուծման ճանապարհներից ամենաբարդը խնդիրների ձևակերպումն է, որովհետև մինչև չկարողանանք հստակ ձևակերպել խնդիրը, միշտ մոլոր ճանապարհներով ենք գնալու դեպի դրանց լուծումը: Ճգնաժամը լույս սփռեց, ճանաչել տվեց մեր ռեսուրսը: Ցանկանում եմ առանձնակի անդրադառնալ մեր ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախմբին և նրա գեղարվեստական ղեկավար Էդուարդ Թոփչյանին: Իսկապես ամենաբարձր չափանիշներին բավարարող նվագախումբ ունենք այսօր և չպետք է խուսափենք մշտապես շնորհակալություն հայտնել այդպիսի մարդկանց, ինչպիսին Թոփչյանն է: Նրա նվիրվածության և ոչ շրջիկ դիրիժորի կարգավիճակի շնորհիվ ունենք նման նվագախումբ:
Մեզ միշտ պակասել է ինքնազոհաբերման հասնող նվիրումը: Մենք ունենք փայլուն դիրիժորներ, որոնք հիմնականում դրսում են: Գալիս են, շատ քիչ են գործում Հայաստանում, քիչ են աշխատում կոլեկտիվների հետ, որն ինձ համար նույնպես խնդրահարույց է: Օրինակ, ունենք Վահան Մարտիրոսյանի պես փայլուն երաժիշտ, բայց մարդն ընտրել է իր ճանապարհը, ընտրել է միջազգային տարբեր հաստատություններում հանդես գալու ճանապարհը: Եթե մենք ուզում ենք ունենալ այն որակը, որն ուզում ենք ունենալ, ուրեմն մեզ պետք է որոշակի կայուն ներկայություն: Այն, որ կան լրջագույն խնդիր դիրիժորների ինստիտուտի հետ կապված, դիրիժորական կրթության, դիրիժորների առկայության, սա փաստ է, սա մեր լրջագույն խնդիրներից մեկն է:
– Բացի Հայաստանի ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախմբից՝ կարո՞ղ եք նշել այն առաջատար մշակութային կառույցների անունները, որոնք, Ձեր կարծիքով, լավագույնս դրսևորեցին իրենց առցանց:
– Ցանկանում եմ նշել Հայաստանի պետական սիմֆոնիկ նվագախմբի անունը, որը մեծ ոգևորությամբ անցկացրեց Արամ Խաչատրյանի անվան մրցույթը, Օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնը, որն այս համավարակի ընթացքում շատ ակտիվ նախաձեռնող էր, Հովհաննես Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային թատրոնը, որը փայլուն երկու նախագիծ է իրականացնում, երկու մեծ նախագիծ էլ նախարարության աջակցությամբ նախապատրաստական փուլում են: Առաջատարներից է Գաբրիել Սունդուկյանի անվան պետական ակադեմիական թատրոնը, որն այս ամիսներին պարզապես լցրեց հսկայական բացը թատերական կրթության, մշակութային կրթության ոլորտում «դասարան+դասական» նախագծով, ներկայացումներ ցուցադրելով: Ստանիսլավսկու անվան ռուսական դրամատիկական թատրոնը որոշակի ակտիվություն ունի թվային տիրույթում: Համազգային թատրոնը հրաշալի նախաձեռնություններ ունեցավ և հիմա ևս նախապատրաստում են մի նախագիծ, որը նախարարության աջակցությամբ կիրականացնեն: Չեմ ուզում փակագծերը բացել, բայց կարծում եմ, որ այն նոր խոսք կլինի այս ոլորտում: Կամերային երաժշտության ազգային կենտրոնն իր գեղեցիկ ու մտածված համերգային ծրագրերով հանդես եկավ: Կարծում եմ, թերևս ամենաակտիվ խմբերից մոռացած կլինեմ մեկ-երկու անուն, բայց ամեն դեպքում տեղեկատվական դաշտում առաջին պլանում այս օրերին կանգնած են ահա այս կազմակերպությունները:
Այստեղ խնդիրը միայն այն չէ, որ հնարավորություն կա մտնել և հեռուստատեսւթյամբ կամ ինտերնետով լավագույն ձայնագրությունները գտնել և լսել: Դա լուրջ հասարակական, հոգեբանական նշանակություն ունեցող նախաձեռնություններ են: Կոլեկտիվները հռչակում են իրենց, հայտարարում են իրենց գոյությունը, իրենց ակտիվությունը: Սա ունի ոչ միայն զուտ մասնագիտական նշանակություն, այլև նշանակում է, որ մենք ապահովում ենք որոշակի հոգեբանական ստատուս, կարգավիճակ և որոշակի հանրային լավատեսություն ենք խթանում, որ կյանքն ի վերջո կանգ չի առել, աշխատողը աշխատում է, ստեղծագործողը ստեղծագործում է: Ես սա շատ եմ կարևորում: Իսկ այն կառույցները, որոնք մինչև համավարակը դարձյալ մեր գեղարվեստական քարտեզի վրա շատ փոքր տեղ էին զբաղեցնում, շարունակեցին այդ փոքր տեղը զբաղեցնել: Սա փաստ է և այս փաստի պատասխանը տալու ժամանակը գալու է:
– Այսօր, թերևս աշխատանքի գնահատման մի չափանիշ կա, թե սոցիալական ցանցերում որքանով է ավելացել մշակութային այս կամ այն կառույցի հետևորդների քանակը:
– Այո, և կարող եմ ասել, որ հիմա մենք այդ հետազոտությունն ենք իրականացնում, որպեսզի կարողանանք հստակ հետևություններ անել:
– Պարոն Խզմալյան, ի՞նչ կասեք մշակութային կառույցների գեղարվեստական ղեկավարների և տնօրենների ընտրության կադրային քաղաքականության վերաբերյալ:
– Կարծում եմ, որ եթե մարդուն ճիշտ տեղում ենք դնում, ամեն ինչ լինում է շատ ավելի լավ: Քանի որ մենք ունենք ռեսուրսների և կադրերի լուրջ խնդիր, պետք է կարողանանք օգտագործել բոլոր ուժերը, կենտրոնացնել բոլոր ռեսուրսները, յուրաքանչյուրին ճիշտ դնել իր տեղում և հեշտ հրաժեշտ չտալ մարդկանց: Պետք է շատ զգույշ լինենք ճանապարհ անցած, միջազգային կապեր ունեցող մարդկանց հանդեպ: Սա իմ դիրքորոշումն է, իհարկե միանգամայն ընդունելով, որ բոլոր քայլերը, նշանակումները պետք է բխեն օրենքի տրամաբանությունից և չհակասեն օրենքին:
Իմ խորին համոզմամբ, Հայաստանում լրջորեն խոսել գեղարվեստական ղեկավարների ինստիտուտի մասին չի կարելի: Մենք չունենք այդ ինստիտուտը, մենք մատների վրա հաշված մարդիկ ունենք, որոնք կարող են լիարժեք համարվել գեղարվեստական ղեկավար: Եվ գեղարվեստական ղեկավարը նշանակովի պաշտոն չէ, թեպետ նշանակում են: Գեղարվեստական ղեկավարը մինչև նշանակելն արդեն պետք է ունենա հեղինակություն և անուն, որը կարող է կշիռ բերել այդ կառույցին:
Մեր առաջնահերթ խնդիրը, թերևս տնօրենի ինստիտուտի կայացումն է, այնպիսի տնօրենի, որը լինի և մենեջեր, և արվեստագետ, և հասկանա կառավարման մեխանիզմները, և թե տեղյակ լինի արվեստից ու արվեստի առանձնահատկություններից:
Օրինակ, ես գտնում եմ, որ Վարդան Մկրտչյանն այսօր մեր լավագույն տնօրեններից մեկն է, որովհետև լինելով արվեստագետ, դերասան, ոլորտը ճանաչելով, ոլորտի մարդկանց ճանաչելով, միևնույն ժամանակ ունի ամենակարևոր հատկանիշը՝ նա տիրապետում է մենեջմենթի տրամաբանությանը և լավ կառավարիչ է: Արդյունքում, Մայր թատրոնի նման բարդագույն կառույցը նա հասցրել է այնպիսի մի մակարդակի, որ այն այսօր ամենահետաքրքիր և ամենաշատ հանդիսատես ունեցող թատրոններից է:
– Ի՞նչ վիճակում է այսօր կինոարտադրությունը:
– Ասեմ, որ որևէ առանձնահատուկ վիճակ չկա այս դեպքում: Ինչ վիճակում որ ամբողջ աշխարհն է, նույն վիճակում Հայաստանի կինոմատոգրաֆիան է: Միջազգային փառատոններն են նույն վիճակում, կինոարտադրությունն է նույն վիճակում, այսինքն, խնդիրները ունիվերսալ են, չեմ կարծում, որ այստեղ ինչ-որ առանձնահատուկ վիճակում ենք: Բարդությունը պայմանավորված է հիմնականում հենց միջազգային համագործակցության կոնտեքտով: Եթե թատրոնը նախ և առաջ գործում է իր հանդիսատեսի հետ, ապա կինոն, որը մեծ մասամբ ընթանում է համատեղ արտադրության սկզբունքով, այստեղ արդեն միջպետական և միջազգային համագործակցության գործոնը էապես կաշկանդում է կինոարտադրողների աշխատանքը: Ընդհանուր առմամբ պետք է ասել, որ դրամաշնորհները շարունակվում են հատկացվել նույն տրամաբանությամբ: Այս ոլորտում բարդություններն այլ տեղից են գալիս: Հիմնական խնդիրները, որ ես տեսնում եմ՝ անցյալից ժառանգություն ստացած բազմաթիվ խնդիրների առկայությունն է, այդ թվում դատական գործերի տեսքով, որոնք վաղ թե ուշ պետք է ստանան իրենց հանգուցալուծումը: Կան այս ոլորտին վերաբերող բազմաթիվ հարցեր, որոնք իրավական տիրույթում են, և մենք խուսափում ենք գնահատական տալ այդ հարցերին, քանի դեռ դրանց չի տրվել իրավական գնահատական: Այսինքն, այս առումով պետք է ուշ թե շուտ մաքրվել անցյալից եկած անհասկանալի ժառանգությունից: Վերջապես, մենք խնդիր ունենք կինոկրթության ոլորտում, որովհետև չի կարող կինոկրթությունը առանձնացված լինել արտադրությունից:
Այսպես թե այնպես, մեզ մոտ կինոարտադրության ամբողջ հատվածը հանձնված է մասնավոր սեկտորին, և կարծում եմ, որ դա ճիշտ է: Այն ժամանակ պետությունը կինոարտադրող էր և ուներ «Հայֆիլմ»:
Այսօր պետությունը կինոարտադրող չէ, այսօր պետությունը պարզապես կազմակերպում է դրամաշնորհների հատկացում կինոարտադրողներին և չի միջամտում թեմայի ընտրությանը, չի միջամտում բովանդակային ընտրությանը, այսինքն որևէ ցենզուրա չի իրականացնում: Այլ խնդիր է, որ պետությունը կարող է ունենալ թեմատիկ պետական պատվերներ, հատկապես այս առումով բաց է մեր իրականության մեջ մանկա-պատանեկան բլոկը: Բայց չեմ ուզում խոսել զուտ խնդիրների մասին, որովհետև համարում եմ, որ այսքանով հանդերձ կինոյի ոլորտը ամենաակտիվ ոլորտներից է և ամենամեծ միջազգային համագործակցություն ծավալող ոլորտներից է՝ սկսած նրանից, որ մենք ունենք «Ոսկե ծիրանը» միջազգային կինոփառատոն:
Կինոյի ոլորտի ներկայացուցիչները նախարարության, Ազգային ժողովի հետ համատեղ մշակում են Կինոյի մասին օրենքը, այսինքն խնդիրների լուծումը դնում են ինստիտուցիոնալ հարթության վրա: Մենք ունենք Եվրոպական խորհրդի համաձայնագիրը համատեղ արտադրության վերաբերյալ, որի վերամշակված տարբերակը այժմ վավերացման պրոցեսում է: Մենք համագործակցում ենք Եվրիմաժին, ստանում ենք դրամաշնորհներ, ունենք մեր ներկայացուցիչը: Մեր համատեղ արտադրության արդյունքում ֆիլմերը ընդգրկվում են Կաննի փառատոնի մրցույթային ֆիլմերի ցանկում, որը լուրջ ձեռքբերում էր: Այս տարի ունեցանք մեր առանձին տաղավարը Բեռլինի կինոշուկային կից հարթակում, որտեղ վերջապես մեր հայ կինոարտադրողները կարողացան իրենց տաղավար հրավիրել գործընկերներին, և դա էապես փոխեց հայկական ներկայության կարգավիճակն այդտեղ: Այսինքն ամենաակտիվ ինստիտուցիոնալ և միջազգային համագործակցության տեսակետից ակտիվ ոլորտը մնում է կինոյի ոլորտը:
Մենք լրջագույն ծրագրեր ենք մշակում կինոժառանգության վերականգնման, թվայնացման, միջազգայնացման ուղղությամբ, Ազգային կինոկենտրոնի ղեկավարությունը լուրջ քայլեր է ձեռնարկում այս ուղղությամբ: Այսինքն կինոյի ոլորտը մի ոլորտ է, որտեղ շատ են ձեռքբերումները, մեր ֆինանսական ու կադրային ռեսուրսների տեսակետից միգուցե և շատ են արդյունքները, բայց քիչ չեն նաև խնդիրները, որոնք մշտապես մեր քննարկումների տիրույթում են:
– Հաճախ խոսվում է այն մասին, որ եթե կարելի է բացել սրճարանները, ինչու՞ չի կարելի բացել համերգասրահներն ու թատրոնները:
– Մենք բավական շատ նյութ ենք հավաքագրել, թե ինչ է տեղի ունենում այս ասպարեզում Եվրոպական երկրներում, և պարզապես սպասում ենք համավարակի տարածման տեմպերի նվազմանը, որպեսզի պարետատան հետ լրջորեն քննարկենք ներկայացումների, համերգների, վերսկսման հնարավոր ձևաչափերը: Կարծում եմ, որ մենք պետք է օգտագործենք ամառվա այս ամիսները բացօթյա համերգներ և միջոցառումներ կազմակերպելու տեսանկյունից: Մեր դրամաշնորհային բոլոր ծրագրերը ձևափոխում ենք բացօթյա ձևաչափով, որպեսզի նվազեցնենք ռիսկերը, մարդկանց շփման հնարավորությունները: Սրանք հապճեպ լուծվող խնդիրներ չեն: Ամենակաևորը, ծուլացումից փրկելու ձևը կարծես թե գտանք: Ամեն դեպքում փոքր խմբերով փորձերի հնարավորությունը տրված է, որ մեր ստեղծագործական խմբերը մարզական վիճակը չկորցնեն, իսկ արդեն հանդիսատես և ստեղծագործական խումբ հանդիպումը կքննարկվի համավարակի տեմպերի հնարավոր նվազեցման ժամանակ:
– Ասում են, որ մշակույթային գործիչների ձայնը հիմա այնքան էլ լսելի չի:
– Եթե անկեղծ ասեմ, մենք ունեինք մշակույթային գործիչների մի սերունդ, որն իր վաստակի հիմքի վրա և իր սերնդին հատուկ առանձնահատկությունների հիման վրա դարձել էին որոշակիորեն հասարակական դեմքեր, հասարակական հեղինակություններ և անհրաժեշտության դեպքում այդ հեղինակություններն իրենց ձայնն էին բարձրացնում: Այդ սերնդից շատ քիչ մարդիկ են մնացել: Իսկ նոր սերունդը զբաղված է իր ստեղծագործական գործունեությամբ, անհրաժեշտության դեպքում հարցազրույցներ տալով: Այսօր մի փոքր փոխվել է մտավորականի ընկալումը՝ մտավորականը, որը միշտ պետք է լինի բարիկադների վրա և կրծքով պահպանի ժողովրդին կրակոցներից, այսինքն, մտավորականը որպես հերոս և ինքնազոհաբերվող կերպար, այդ ըմբռնումը միգուցե չկա, սակայն, փոխվել է նաև հանրությունը: Երիտասարդ սերունդն այսօր այլ կերպ է պատկերացնում մտավորականի ֆունկցիան, սակայն այսօր ևս մտավորականը կանգնում է և թույլ չի տալիս հուշարձաններ քանդել: Ողղակի չափանիշներն են փոխվել, մտավորականի ընկալման եղանակներն են փոխվել, առավել ևս, որ այս ժամանակներում հասարակությունը ռեպրեսիաներից պաշտպանելու կարիք չկա:
– Ինչպե՞ս կազդի ֆինանսական ճգնաժամը մշակույթի ոլորտի ֆինանսավորման վրա:
– Համավարակի պայմաններում կառավարությունը կարողացել է պահպանել պետական բոլոր կառույցների աշխատակիցների աշխատավարձը, ընդ որում նաև այն մարդկանց աշխատավարձերը, որոնք սնվում էին արտաբյուջեից: Կառավարությունը որոշ երաժշտական կոլեկտիվների բացի աշխատավարձից տալիս է նաև լրավճարներ: Կառավարությունն այսօր քննարկում է ոլորտի հետ անկախ արվեստագետների աջակցության հնարավորությունը՝ ինչպես, ինչ ծրագրերով, ինչ ձևաչափով աջակցել այն ստեղծագործողներին, ովքեր դուրս են պետական կառույցներից: Հավանական տնտեսական բարդացումները, որոնք կարծում եմ անխուսափելի են, չեն կարող չազդել նաև մշակույթի ոլորտի վրա: Մեր մտահոգությունը, մտավախությունը այդ ազդեցության ծավալներն են, ինչ չափով դրանք կարող են ազդել ոլորտի վրա, և երբ հարցազրույցի սկզբում ես խոսում էի այս օրերին ցուցաբերած ակտիվության հավանական գնահատականի մասին, կարծում եմ, որ հետագա պետական աջակցության տրամաբանության մեջ առաջին տեղում պետք է լինեն հենց գործող, ստեղծագործող և ճգնաժամային այս իրավիճակում իրենց լավագույնս դրսևորած կազմակերպությունները: Ուղղակի ուզում եմ հավատալ, որ մեզ կհաջողվի առավելագույնս անցնցում դուրս գալ այս իրավիճակից, և ոլորտը շատ չի զգա տնտեսական բարդությունների հետևանքները: Մի կարևոր բան էլ եմ ուզում ասել: Վերջերս հրապարակել ենք «Մեկենաս» տարեգիրքը, աննախադեպ մի բան, որտեղ ներկայացված են երեք տարիների ընթացքում ոլորտին աջակցած մարդիկ, կազմակերպությունները: Շուտով տարեգրքի շնորհանդեսը կկազմակերպենք: Չնայած հիմա շատ է խոսվում, որ հովանավորների ժամանակը չէ, իմ կոչն է ուղղակի բոլոր կարող ուժերին, հովանավորներին, գործարարներին, կազմակերպություններին, որ ավելի լավ ժամանակ հովանավորության կայացման համար, քան հիմա է, չկա, քանի որ այս դժվարին ճգնաժամային իրավիճակում մշակույթն ավելի քան կարիք ունի բացի պետական աջակցությունից նաև այլ՝ միջազգային դոնոր կազմակերպությունների, գործարարների, բարերարների աջակցության, և կարծում եմ, որ մենք պետք է պատրաստ լինենք շփման բոլոր հնարավոր աջակիցների հետ:
