Հանքը մի վայրում է, որտեղից խմելու և ոռոգման ջրեր է մատակարարվում ողջ Հայաստանին. ՀԲՃ
Հայաստանում Լիդիանի կողմից ներկայացված Ամուլսարի ոսկու հանքի նախագծի կապակցությամբ Ինչպես արդեն գիտեք միջազգային անկախ փորձագետները 2017թ․ դեկտեմբերի 24-ին մերժել էին Ամուլսարի ոսկու ծրագրի խնդիրների շուրջ «Lydian International»-ի խորհրդատուների հետ եռակողմ հանդիպմանը մասնակցելու ՀՀ բնապահպանության նախարար Արծվիկ Մինասյանի հրավերքը։ Չնայած դրան, Բնապահպանության նախարարությունն ու Լիդիանը, մեր ունեցած տեղեկությունների համաձայն ամեն դեպքում այսօր առավոտյան ինչ-որ փակ քննարկում են անցկացնելու այդ թեմայով։ Հիշեցնենք, որ պատասխան նամակում միջազգային անկախ փորձագետները նաև հիմնավորել էին մերժման պատճառներն ու խոստացել, որ մի քանի օրվա ընթացքում կներկայացնեն այս ծրագրի մասին իրենց վերջնական գնահատականը՝ հնարավորինս պարզ, հստակ և հակիրճ: Հայկական բնապահպանական ճակատ (ՀԲՃ) քաղաքացիական նախաձեռնությունը քիմիական/բնապահպանական ինժեներ Հարութ Բրոնոզյանից էլեկտրոնային փոստով արդեն ստացել է այդ վերջնական գնահատականի անգլերեն տարբերակը և դրան ուղեկցող համառոտագիրը։ Ամբողջական գնահատականի հայերեն տարբերակը կներկայացնենք ավելի ուշ, քանի որ այն շատ լուրջ մասնագիտական փաստաթուղթ է և թարգմանելու համար ավելի երկար ժամանակ է անհրաժեշտ։ Իսկ մինչ այդ ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում ուղեկցող համառոտագրի հայերեն թարգմանությունը։ «Ամուլսարի ոսկու հանքի նախագծի հետ կապված մտահոգությունների, հավանական հետևանքների և հանձնարարականների համառոտագիր. վերջնական փաթեթ 10․01․2018 Ներկայացվում է «Lydian International»-ի, Լիդիան Արմենիայի, ՀՀ կառավարության և ԲՈԼՈՐ այլ շահագրգիռ անձանց ուշադրությանը Ողջունում ենք ձեզ, Մենք՝ Հարութ Բրոնոզյանի նախաձեռնությամբ խորհրդատվություն իրականացնողներս, վերջին ութ ամիսների ընթացքում անց ենք կացրել Ամուլսարի ոսկու նախագծի մի շարք ուսումնասիրություններ։ Մեր աշխատանքի գլխավոր նպատակն էր իրականացնել նախագծի անկախ, մանրակրկիտ, քննողական տեխնիկական գնահատում՝ ուղղված հանքի շահագործման ընթացքում, ինչպես նաև դրանից հետո երկարատև հնարավոր հետևանքների բացահայտմանը։ Այս գրությանն ենք կցում մեր վերջին ու վերջնական ուսումնասիրությունը, որը նախագծի հնարավոր հետևանքների ամփոփագիրն է և պարունակում է Լիդիանին ուղղված հանձնարարականներ, որպեսզի այն ի վիճակի լինի բարելավել իր բնապահպանական ռազմավարության մշակումը։ Մեր գրությանը կից փաթեթը պարունակում է հետևյալը․ առաջնահերթ մտահոգությունների ու հանձնարարականների ցանկ, այնուհետև՝ մեր ուսումնասիրություններից բխող բոլոր մտահոգությունների, հնարավոր հետևանքների ու հանձնարարականների ավելի մանրամասն ցանկ, աշխարհում գոյություն ունեցող նմանատիպ հանքերի ու դրանց բնապահպանական հետևանքների սահմանափակ ցանկ, մեր ուսումնասիրած փաստաթղթերի ցանկը և մինչ օրս մեր պատրաստած զեկույցներն ու հուշագրերը։ Մեր ընդհանուր եզրակացությանը շարունակում է մնալ այն, որ հանքարդյունաբերական այս նախագիծը բնական միջավայրի վրա ազդեցության առումով բարձր ռիսկային է ինչպես շահագործման, այնպես էլ՝ դրա դադարումից հետո երկար ժամանակահատվածում ՝ թթվային դրենաժի ու աղտոտիչների արտահոսման առկա բարձր ռիսկի, երկրաքիմիական թերի գնահատման, ջրի որակի ոչ բավարար կանխատեսումների ու ռիսկերի մեղմացման ոչ բավարար միջոցառումների և Լիդիանի՝ ոլորտում փորձ չունենալու պատճառներով։ Մեզ նաև մտահոգում են Լիդիանի հրապարակային հայտարարություններն այն մասին, որ պաշարներն ամբողջությամբ օքսիդացված են, ինչը հանգեցնում է այն թյուր ենթադրությանը, թե թթվային ապարների դրենաժ (ԹԱԴ) չի առաջանա շահագործման ընթացքում կամ դրանից հետո։ Այս հայտարարություններն Ամուլսար լեռում գոյություն ունեցող իրականությանը չեն համապատասխանում, եթե այն պետք է շահագործվի ըստ նախագծի։ Լիդիանը պարտավոր է ճշմարտացի հայտարարություններ անել պաշարների դրենաժ առաջացնող բաղադրիչների մասին։ Լիդիանն արձագանքել է մեր ուսումնասիրություններին՝ շարունակ պնդելով, որ իրենք վստահ են, որ Ամուլսարի շահագործման համար մշակել են ազդեցության մեղմացման «գլոբալ լավագույն պրակտիկային» համապատասխանող միջոցառումներ։ Լիդիանի հայտարարություններն ու զեկույցները ցույց են տալիս, որ իրենք խստագույնս թերագնահատել են հանքի վատթար հետևանքները, հատկապես՝ դրա ազդեցությունը ջրերի որակի վրա, ինչը եղել է մեր ուշադրության կենտրոնում և որպես կանոն դա մետաղական հանքերի հետ կապված առավել լուրջ և երկարատև բնապահպանական ազդեցություն թողող մտահոգություններից է։ Կուզեինք ավելացնել, որ թեև Լիդիանի խորհրդատուներն առևերույթ ունեն հանքերի շահագործման ու փակման որոշակի ասպեկտների հետ կապված փորձառություն, մեզ չի ներկայացվել որևէ ապացույց, որ թթվային ապարների դրենաժի հարցում իրենց գլխավոր խորհրդատուն փորձառու է ԹԱԴ-ի գնահատման ու ըմբռնման, երկրաքիմիական բնութագրման և անալիզների մեկնաբանման, ԹԱԴ-ին ուղղված մեղմացման միջոցառումների ոլորտներում։ Մենք ինքներս այս ոլորտներում խորը փորձառություն ունենք և մեր տեսանկյունը բացարձակապես անկախ է հանքը շահագործել ցանկացողի շահերից։ Հանքը նախատեսված է մի վայրում, որը խմելու ու գյուղատնտեսական նշանակության ջրեր է մատակարարում ողջ Հայաստանին։ Հաշվի առնելով հանքի շահագործման և դրա ազդեցության մեղմման ներկայիս պլանները՝ առկա է թթվային դրենաժի ու աղտոտիչների արտահոսման բարձր ռիսկ, որը կաղտոտի ստորերկրյա ջրերը, աղբյուրները, Արփա, Դարբ և Որոտան գետերն ու Կեչուտի ջրամբարը (Ամուլսարի տեղագրական քարտեզն ու մակերևույթային ջրերի պատկերը կարելի է տեսնել այստեղ՝ https://goo.gl/l5pWkJ)։ Հույս ունենք, որ Հայաստանի Բնապահպանության նախարարությունը կուսումնասիրի մեր ներկայացրած վերջնական փաթեթն ու վերստին գնահատման կենթարկի Լիդիանի ներկայացրած բնապահպանական պլանը՝ հաշվի առնելով այս նախագծի երկարաժամկետ բացասական հետևանքները բնական միջավայրի վրա։ Ի հավելումն, հակառակ 2018թ․ հունվարի 8-ին Լիդիանի կատարած պնդումներին՝ մենք չենք համաձայնվել մասնակցել 2018թ․ հունվարին Երևանում Հայաստանի բնապահպանության նախարարության հետ նախատեսված հանդիպմանը և մերժումը հիմնավորել ենք 2017թ․ դեկտեմբերի 24-ի մեր նամակում (կից ներկայացնում ենք այն անգլերեն և հայերեն)։ Պատրաստ ենք Հայաստանի բնապահպանության նախարարությանն ու Հայաստանի կառավարությանն ուղղակիորեն աջակցել և հանդիպել նրանց հետ Ամուլսարի նախագծի առնչությամբ։ Մենք ներկայացնում ենք մեր անկախ կարծիքները, սակայն դրանց կյանքի կոչման և ընդհանուր նախագծի համար պատասխանատու են Լիդիանը և Հայաստանի կառավարությունը»։ Հարգանքով՝ Հարութ Բրոնոզյան Քիմիական/էկոլոգիական ինժեներ, գիտությունների մագիստրոս
