Քոչարյանն այլեւս քանդելու բան չի թողել
Հարցազրույց ՍԴՀԿ կենտրոնական վարչության անդամ Վահան Շիրխանյանի հետ:
-Պարոն Շիրխանյան, ինչպե՞ս եք գնահատում երկրում ստեղծված ներքաղաքական իրավիճակն այն բանից հետո, երբ ընդդիմությունը դադարեցրեց հանրահավաքները, չնայած որ իշխանությունը չընդառաջեց եւ չկատարեց ՀԱԿ-ի առաջ քաշած պահանջները: Ընդդիմությունը պարտվե՞ց, իշխանությունը հաղթե՞ց, թե՞ եկան կոնսենսուսի:
-Չեմ կարծում, որ կոնսենսուսի եկան, ՀԱԿ-ն ուղղակի հասկացավ, որ այլ ճանապարհ չկա. քաղաքական պահանջները, որոնք ներկայացված էին' չբավարարվեցին իշխանության կողմից, դրանց հասնելու ուրիշ քայլեր՝ ՀԱԿ-ը չուներ, դրա համար էլ դադարեցրեց շուրջօրյա հանրահավաքները:
-Բայց նաեւ կարծիք կա, որ նստացույցի դադարեցման պատճառներից մեկն այն է, որ ակնկալված թվաքանակով մարդ չմասնակցեց դրանց: Հասարակության մոտ դժգոհությունն ակնհայտ է, ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ հոծ բազմություն չհավաքվեց «Ազատության» հրապարակում:
-Որովհետեւ հրապարակում նրանք չլսեցին իրենց խնդիրների լուծման առաջարկներ՝ ՀՀ-ում առկա խնդիրների լուծումներ, հրապարակում ոչ մի անգամ չառաջարկվեցին: Այն, ինչ առաջարկվում էր, երկիրը ճգնաժամից հանելու ճանապարհ չէր, եւ լսող մարդիկ շատ լավ հասկանում էին, որ դրանով իրենց խնդիրները չեն կարգավորվի:
-ՀԱԿ-ը մշակել էր երկիրը ճգնաժամից հանելու մեծածավալ փաստաթուղթ' տարբեր ուղղություններով. արդյո՞ք այդ ծրագրի ընդունման պարագայում խնդիրները չէին լուծվի:
-Այդ մեծածավալ փաստաթուղթը շատ քիչ բանով էր տարբերվում մինչեւ այսօր ընդունված հայեցակարգերից, որոշումներից, հակաճգնաժամային կոնցեպցիաներից: Խնդիրը նրանում է, որ մենք այդպես էլ չենք ուզում ճշտել, թե որտեղ է թաքնված պատճառը ՀՀ-ի ներկա վիճակի' շարունակական արտագաղթի, աղքատության, բարոյազրկման:
-Եվ որտե՞ղ է թաքնված:
-Դրա հիմքը դրվել է 20 տարի առաջ, երբ Հայաստանում ներդրվեց լիբերալ համակարգ:
-Բայց ՀՀ-ն ունե՞ր այլընտրանք:
-Իհարկե, ինչպես եւ ցանկացած երկիր: Այդ ժամանակ ոչ մի լուրջ հետազոտություն, վերլուծություն, նախապատրաստական աշխատանք չկատարվեց. ՀՀ-ն ուղղակի ընդունեց արեւմուտքի առաջարկը եւ ներդրեց այս համակարգը, որովհետեւ այդ առաջարկը ուղեկցվում էր վարկեր տալու խոստումներով եւ այլն, եւ այլն:
Իսկ այդ համակարգը, ինչպես հիմա շատ ու շատ հեղինակավոր տնտեսագետներ, վերլուծաբաններ ու քաղաքագետներ են ասում, դա հատուկ ստեղծվել էր հետխորհրդային հանրապետությունների վերջնական քայքայման հասնելու նպատակով, դա ասում են ամերիկյան, եվրոպական մասնագետները: Ու մենք ընկանք թակարդը եւ մինչ օրս շարունակում ենք մնալ դրա մեջ: Մինչեւ մենք չհրաժարվենք եւ Հայաստանում չունենանք մեր ազգային, սոցիալական խնդիրներից բխող համակարգ եւ օրենսդրական դաշտ' իր Սահմանադրությամբ, այսինքն՝ նոր Սահմանադրություն, ոչ մի բանի չենք հասնի: Այսօր կառավարությունը կառավարություն է, բայց գործող օրենքներով կառավարելու հնարավորություն նա չունի, նախարարություններից եւ ոչ մեկը չունի, կառավարելու իրավունքից զուրկ է. կրթության նախարարը ոչ դպրոց ունի, ոչ ուսուցիչ, ոչ աշակերտ,նա կարող է միայն քաղաքականություն մշակել: Իսկ ով է պատասխանատու կրթության մակարդակի համար: Նույն վիճակն է մյուս նախարարություններում:
Մինչեւ մենք իշխանությանը չլիազորենք իշխանություն իրականացնելու, կառավարելու ֆունկցիաներով, պարտականություններով, պատասխանատվությամբ, մենք չենք հասկանա, թե ինչու է Հայաստանում օր օրի կրճատվում վարելահողը, այգիները, ինչու է ՀՀ-ն դատարկվում, ինչու են ամայանում սահմանամերձ գոտիները:
-Այսինքն՝ եթե մենք այսօրվա իշխանությանը լիազորենք նոր իրավասություններով, նոր Սահմանադրությամբ, նա կարող է իրավիճակը փոխել եւ հակառակը, եթե ընդդիմությունը գա իշխանության եւ ղեկավարի նույն օրենքներով' առանց համակարգի փոփոխության, ոչինչ չի՞ փոխվի:
-Մարդիկ են աշխատեցնում համակարգը, ոչ թե համակարգը մարդկանց. այսօրվա նախագահը Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի թիմի անդամ է եղել, այսօրվա վարչապետը Տեր-Պետրոսյանի թիմի անդամ է եղել, շատ-շատերը եղել են այն թիմում, երբ ՀՀ-ն ստեղծվեց, համակարգը ներդրվեց: Հիմա փոխեցինք մարդուն, համակարգը նույնը թողնելով, ի՞նչն է փոխվելու: Համակարգը ստիպում է մարդուն աշխատել ըստ ընդունված օրենքների, եւ նա ինչքանով կարողանում է' աշխատում է այդ օրենքների սահմաններում:
-Իսկ ռեա՞լ եք համարում համակարգի փոփոխությունը:
-Ինչո՞ւ ոչ:
-Ինչ միջոցով' սահմանադրական հանրաքվեի՞:
-Բացարձակ, մտածող մարդկանցով, այդ թվում՝ իշխանության մեջ գտնվող մտածող մարդկանցով. 20 տարի է անցել. պետք է նստել ու ամփոփել մեր ունեցած արդյունքները'լավ, վատ, եթե կան բացթողումներ, սխալներ' պարզել դրանց պատճառները:
Իսկ դա ավելի լավ, քան գործող իշխանությունը, ոչ ոք չի անի, որովհետեւ ընդդիմությունը մինչեւ հասնի իշխանության, այդ բացասական երեւույթներն ավելի են խորանալու: Հիմա որպեսզի դա կանգնեցվի, ավելի ճիշտ է, որ իշխանությունն ինքը ամփոփի եւ ասի, ոչ, այս ուղին մեզ բերել է նման հետեւանքների' արտագաղթ, աղքատություն, ամայացում, հիմա պետք է ընտրել այն ուղին, որը դուրս կհանի դրանք:
-Բայց չէ՞ որ այդ իշխանության մեջ գտնվողները տիրապետում են հսկայական միջոցների, ունեն սեփականություն եւ ազատական համակարգի փոփոխությունը նրանց եւս ձեռնտու չի լինի: Որովհետեւ որքան ես եմ հասկանում, ձեր առաջարկած համակարգի փոփոխությունը ենթադրում է նաեւ սեփականության վերաբաշխում:
-Ես չեմ ասում, որ պետք է գնալ հեղափոխության ճանապարհով. ամեն ինչը վերցնել ձեռքներից, բոլորին տանել, լցնել բանտերը, քավ լիցի, մենք մի անգամ արել ենք, եւ կրակն ենք ընկել մինչեւ այսօր: Սեփականության բոլոր ձեւերը պետք է գոյություն ունենան, սոցիալ-դեմոկրատական համակարգը բոլորովին չի բացառում մասնավոր սեփականությունը, հակառակը՝ լեգիտիմացնում եւ օրինականացնում է: Ուղղակի մասնավոր սեփականատերը այդ համակարգում հարկեր չմուծել չի կարող, այսինքն՝ այս չափերի ստվերային տնտեսություն այն համակարգում լինել չի կարող: Պետությունը անպատասխանատու լինել մարդուն աշխատանքով ապահովելու հարցում չի կարող, պետությունը պետք է իր վրա վերցնի մարդուն աշխատանքով ապահովելու հարցը, կրթական մակարդակը, առողջապահությունը. այդ համակարգը առաջին հերթին դա է բերում իր հետ, այսօր պետությունը պատասխանատու չի դրանցից եւ ոչ մեկի համար: Եվ դա անձից չի կախված, այլ համակարգն է թելադրում այդպիսի կանոններ, իսկ ինչո՞ւ պետք է այսօրվա իշխանավորները շահագրգռված չլինեն, որ պետությունը (հո մենակ իրենք չեն պետությունը, ժողովուրդն էլ է չէ՞, պետություն), պատասխանատվություն կրի կոնկրետ քաղաքացու առաջ, նրան աշխատանքով, կրթությունով, առողջությունով, իրավունքներով, ազատություններով ապահովելու համար, ոչ թե նպաստելու, ինչպես Սահմանադրությունում է ասվում:
-Կարծես ամբողջ աշխարհում է նկատվում ձախ' սոցիալիստական ուժերի ակտիվացում, առաջխաղացում, եւ հակառակը, աջ ուժերի հեղինակության, կամ մասսայականության անկում՝ սկսած ԱՄՆ-ից ու Եվրոպայից, վերջացրած հետխորհրդային երկներով:
-ժողովուրդը միշտ հոգնում է իշխանություններից, մենք խորհրդային տարիներին հոգնել էինք խորհրդային իշխանությունից, մտածում էինք' կաշառակերությունը շատ է, անարդարությունը շատ է, եւ երբ հնարավոր եղավ իշխանություններից ազատվել, բոլորս թափվեցինք փողոց, մտածելով' ազատվենք այս իշխանությունից: 20 տարի հետո մենք համոզվեցինք, որ խորհրդային տարիներին քաղաքացու սոցիալական պաշտպանվածությունը շատ ավելի բարձր էր, քան այսօր, սոցիալական արդարությունը շատ ավելի բարձր էր, քան այսօր:
Ու դրանում համոզվեցին ամբողջ հետխորհրդային երկրների տարածքում, համոզվեցին եվրոպացիները՝ շատ հարցերում, որ լիբերալ, ծայրահեղ լիբերալ համակարգերը իրենց հիմքում ունեն մի փիլիսոփայություն' մեկը պետք է հարստանա մյուսի աղքատացման հաշվին, կապիտալի կուտակումը միայն այդպես է տեղի ունենում, օդից գումարներ չեն ընկնում, մեկի գրպանից պետք է գնա մյուսի գրպանը: Հիմա նրանք էլ են ուզում, որ արդարություն լինի բաշխման գործընթացում: Իսկ դա հնարավոր է միայն սոցիալիստական, սոցիալ-դեմոկտրատական համակարգում, որովհետեւ համակարգի կանոններն են այդպիսին' հակառակ լիբերալ համակարգի: Մենք հասել ենք նույնիսկ նրան, որ մեր Սահմանադրության մեջ գրված է, որ մենաշնորհը չպետք է չարաշահել: Այսինքն՝ մենաշնորհը թույլ ենք տալիս, բայց չչարաշահելու պայմանով: Սա ի՞նչ բան է:
-Հիմա ձեր կուսակցությունը հստակ այդ գի՞ծն է տանում՝ համակարգի փոփոխությո՞ւն է պահանջում եւ իշխանափոխության խնդիր իր առջեւ չի՞ դնում:
-Ես համարում եմ, որ անիմաստ է անձերի փոփոխության համար քաղաքական պայքար տանելը։ Դա անիմաստ է՝ 20 տարիները դա ապացուցեցին, հազարավոր մարդիկ փոխվեցին, պատգամավորներ, նախարարներ, տեսեք ՀՀ-ն քանի նախարար ու վարչապետ է ունեցել, քանի հազար պատգամավոր է ունեցել, գնալով մենք խրվում ենք այս լիբերալ ճահիճում, որը մեզ տանում է էլ ավելի ծանր վիճակների: Այն, որ արտագաղթը շարունակվում է, դա ցույց է տալիս, որ խնդրի լուծման ճանապարհին չենք:
-Պարոն Շիրխանյան վերադառնալով ներքաղաքական խնդիրներին, Ռոբերտ Քոչարյանի վերադարձի հնարավորություն տեսնո՞ւմ եք:
-Ես ասացի, որ անձերից քիչ բան է կախված, բայց համակարգը անձերի իր ընտրությունն ունի: Լիբերալ համակարգի համար Ռոբերտ Քոչարյանը հազվագյուտ գործիչ էր Հայաստանում, որովհետեւ 10 տարում նա կարողացավ հիմնովին ոչնչացնել ՀՀ արդյունաբերությունը, իսկ համակարգի պահանջը դա էր, ոչնչացնել Հայաստանի գիտությունը, ամայացնել, ոչնչացնել գյուղատնտեսությունը, նա հայտարարեց, որ ստեղծում է նոր բուրժուա, եւ արդյունքում մենք ունեցանք այսօրվա Հայաստանը: Դա միայն սոցիալական, տնտեսական խնդիրների առումով: Իսկ թե ինչպես հոկտեմբերի 27-ի դատավարությունը դարձրեց թատերական ներկայացում, ինչպես ապրիլի 12-ը իրականացրեց, ինչպես մարտի 1-ը իրականացրեց եւ դրեց այդ մշտական գործող ականը այս երկրի տակ, եւ ինչպես ինքը կարողացավ դառնալ ամենահարուստ մարդկանցից մեկը: Այսքանից հետո, եթե հանկարծ նա մտածում է, որ պետք է վերադառնա, որովհետեւ դեռ անելիք ունի, միայն զարմանքը քիչ է. Ի՞նչ պետք է այլեւս նա անի Հայաստանում, եթե ինչ որ քանդվելու էր' քանդել է, ինչ-որ տարվելու է' տարել է, ի՞նչ պետք է անի, եւ ո՞վ պետք է նրան ձայն տա: Ժողովուրդը շատ լավ գիտի այս անունը, եւ ես կզարմանամ, եթե որեւէ քաղաքական ուժ հայտարարի, թե Ռոբերտ Քոչարյանն իրենց համար շատ լավ էր, եթե նրա շարքերում վաղը մնացին շարքային քաղաքացիներ, ես կզարմանամ, թե ի՞նչ աստիճանի ենք հասցրել մեր ժողովրդին:
-Բայց այսօր կա՞ն քաղաքական ուժեր, որոնք համարվում են Քոչարյանի քաղաքական հենարանը:
-Այ, երբ նրանք վճռականորեն կասեն, որ աջակցում են Քոչարյանին, այդ ժամանակ մենք պետք է մտածենք, թե մեր ժողովրդին ի՞նչ վիճակի ենք հասցրել։ Շատ դաժան բան է:
-Իսկ հնարավոր համարո՞ւմ եք երբեւէ Լեւոն Տեր-Պետրոսյան- Սերժ Սարգսյան համագործակցություն, հակառակ Ռոբերտ Քոչարյանի վերադարձի:
-Ես չեմ կարծում, որ նման բան հնարավոր է, որովհետեւ հետընտրական այս 4 տարիների ընթացքում, եթե նրանց միջեւ կային փոքր հակասություներ, ապա դրանք շատ ավելի խորացել են, կամուրջներ այրեցին, չեմ կարծում, որ դա հնարավոր լինի, բայց նույնիսկ այդ միավորումը երկիրը այս վիճակից հանելու ճանապարհ չի:
-Իսկ համակարգի փոփոխության ձեր առաջարկը, որը պանացեա է ըստ ձեզ, արե՞լ եք Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, ՀԱԿ-ին:
-Մենք այդ առաջարկն արել ենք հայ հասարակությանը՝ մամուլի միջոցով:
-Եվ արձագանք կա՞:
-Կա, հասարակ քաղաքացիներից՝ շատ-շատ, կան նաեւ քաղաքական ուժեր, բայց մենք խնդիր չունենք շարժում կազմակերպելու այդ գաղափարի շուրջ եւ հանրահավաքներով, երթերով գնալու դեպի իշխանություն, որովհետեւ այդ ճանապարհը տեւելու է շատ երկար եւ բերելու է նորանոր կորուստների: Ասենք՝ ժողովուրդը տեսնում է, որ լավ գաղափար է առաջարկվում, հավաքվեցին, ոգեւորվեցին, գնացին եւ ոչինչ չստացվեց: Հիասթափության վնասը շատ ավելի մեծ է, որովհետեւ այդ մարդիկ վերջին հույսը կորցնելով, հեռանալու են Հայաստանից: Մենք չենք ուզում նման զարգացում:
-Այդ դեպքում ինքնանպատակ չէ՞, գաղափարն առաջ քաշել ու չպայքարել այն իրականացնելու համար:
-Բոլորովին: Աշխարհի տարբեր երկրներում կա այդ փորձը' հանգիստ, խաղաղ, առանց ցնցումների համակարգից համակարգ են անցել: Ի դեպ, 1999 թվականին Վազգեն Սարգսյանի ու Կարեն Դեմիրճյանի իշխանության գալու ժամանակ, մենք մշակել էինք բազմաթիվ լրջագույն ծրագրեր, որոնք բերելու էին համակարգի շրջադարձային փոփոխության: Եվ միայն հոկտեմբերի 27-ը ձախողեց այդ բոլորը: Մենք արդեն մշակել էինք դրանք, եւ եթե չլիներ հոկտեմբերի 27-ը, հիմա բոլորովին այլ Հայաստանում կապրեինք:
Զրուցեց Դիանա Մարկոսյանը
