Հուլիս-սեպտեմբեր ամիսներին ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների հանդեպ ֆիզիկական բռնության ոչ մի դեպք չի գրանցվել․ զեկույց

Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեի 2024 թվականի երրորդ եռամսյակային զեկույցի մասին․

2024թ․ երրորդ եռամսյակը լրագրողների գործունեության համար եղել է համեմատաբար հանդարտ ժամանակաշրջան, ինչը մեծապես պայմանավորված էր նրանով, որ Հայաստանում դադարել էին ներքին խժդժությունները, բողոքի ակցիաները և որպես կանոն դրանց զուգորդող ընդհարումները։ Այսպես` հուլիս-սեպտեմբեր ամիսներին ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների հանդեպ ֆիզիկական բռնության ոչ մի դեպք չի գրանցվել։ Նվազել են տարատեսակ այլ ճնշումների դեպքերը․դրանք 11-ն են, ինչը 2,5 անգամ պակաս է նախորդ եռամսյակի ցուցանիշից։ Սակայն կրկնակիից ավելի աճել են տեղեկություններ ստանալու և տարածելու իրավունքի խախտումները՝ հասնելով 41-ի։ Եռամսյակի ընթացքում դարձյալ արձանագրվել են լրատվամիջոցների ու լրագրողների նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունքի դրսևորումներ պետական պաշտոնյաների, քաղաքական գործիչների կողմից։ Այս փաստերը ազատ խոսքի, այլակարծության հանդեպ անհանդուրժողականության վկայություններ են։

Լուրջ խնդիր է մնում լրատվամիջոցների բևեռացվածությունը, ինչը չի նպաստում իրադարձությունների անաչառ լուսաբանմանն ու երկրում որակյալ լրագրության տարածմանը։ Բազմաթիվ լրատվամիջոցներ ու լրագրողներ չեն ընդունում մասնագիտական էթիկայի նորմերը, չեն հետևում դրանց, և դա խոչընդոտ է ԶԼՄ-ների ինքնակարգավորման համակարգի զարգացման համար։ Իրավիճակի բարելավմանն է միտված «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու նախագիծը, որը մշակվել է մի շարք լրագրողական կազմակերպությունների, Արդարադատության նախարարության և ԱԺ պրոֆիլային հանձնաժողովի համագործակցությամբ։ Այն ուղարկվել է ՀՀ կառավարություն, ինչպես նաև Եվրոպայի խորհրդի Վենետիկի հանձնաժողով՝ վերջինիս փորձագիտական եզրակացությունը ստանալու նպատակով։

Դիտարկվող ժամանակահատվածի դրական առանձնահատկություններից է ընդդեմ լրագրողների ու լրատվամիջոցների դատական նոր հայցերի քանակի նվազումը։ Այդ հայցերի թիվը 6-ն է (երկրորդ եռամսյակում 17 էր)՝ բոլորը զրպարտության և վիրավորանքի հիմքով։ Հայցվորների մեջ է նաև ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը, որը լրատվամիջոցների դեմ դատական հայց ներկայացրած պաշտոնյաների շարքում առաջատարներից է։ Լրագրողների համար խնդրահարույց է մնում պետական մարմիններից տեղեկություններ ստանալը։ Սա լուրջ խոչընդոտ է հանրային հնչեղություն ունեցող թեմաների լուսաբանման համար և հաճախ ապատեղեկատվության պատճառ է դառնում։ Դիտարկվող եռամսյակի ընթացքում այդպիսի ցայտուն օրինակ էր հունիսի 12-ին Ազգային ժողովի մոտ ոստիկանության գործողությունների և հատուկ միջոցների կիրառման մասին ԶԼՄ-ների հարցումները անտեսելը կամ դրանց ոչ պատշաճ, որոշ դեպքերում նաև՝ ապակողմնորոշող պատասխաններ տրամադրելը։ Այս առումով նախևառաջ աչքի ընկան Ներքին գործերի և Առողջապահության նախարարությունները, որոնք հարցումներին «լղոզված» պատասխաններ ուղարկելով՝ փորձեցին ժամանակ շահել և ի վերջո փոփոխություններ կատարեցին

իրենց ներքին իրավական ակտերում, որպեսզի հատուկ միջոցների կիրառումը հիմնավորված համարվի, իսկ օրինականության հետ կապված խնդիրները չբարձրաձայնվեն։

2024 թ. խախտումների քանակական տվյալներն ըստ եռամսյակների

Խախտումների տեսակները 1-ին եռամսյակ 2-րդ եռամսյակ 3-րդ եռամսյակ Ընդամենը

Ֆիզիկական բռնություններ

լրագրողների նկատմամբ 0 14 (23 տուժող) 0 14

Ճնշումներ ԶԼՄ-ների և

դրանց աշխատակիցների

նկատմամբ 17 26 11 54

Տեղեկություններ ստանալու

և տարածելու իրավունքի

խախտումներ 41 19 41 101

2024 թ. ԶԼՄ-ների և լրագրողների դեմ ներկայացված դատական գործեր

Դատական գործերի տեսակները 1-ին եռամսյակ 2-րդ եռամսյակ 3-րդ եռամսյակ Ընդամենը

Վիրավորանքի և

զրպարտության հիմքով 12 17 6 35

Տնտեսական կամ այլ վեճեր 0 0 0 0

Եռամսյակի ուշագրավ իրադարձություններից էր հանրային ռադիոյի տնօրենի թափուր պաշտոնի համար հայտարարված մրցույթը, որի արդյունքում հաղթող է ճանաչվել լրագրող Արմեն Քոլոյանը։ Մրցույթի 8 մասնակիցներից 2-ը՝ լրագրող Լուսինե Պետրոսյանը և Հանրային ռադիոյի նախկին տնօրեն Գարեգին Խումարյանը, մտադրություն են հայտնել դատական ճանապարհով վիճարկել մրցույթի արդյունքները՝ կասկածներ հայտնելով դրա օբյեկտիվության առնչությամբ։ Դատական հայց ներկայացրել է դեռևս միայն Լուսինե Պետրոսյանը։

Հետաքրքիր զարգացումներ են արձանագրվել Էլեկտրիկ Երևանի իրադարձությունների՝ 2015թ․ հունիսի 23-ին Բաղրամյան պողոտայում ոստիկանական գործողությունների հետևանքով տուժած լրագրողների գործով։ Հիշեցնենք՝ այդ լրագրողներից 3-ը դիմել էին Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտե, որը ցայսօր ներկայացնում է նրանց շահերը։ Մեկ գործը Եվրոպական դատարանում է։ Իսկ մյուս 2-ը 2020թ․ ուղարկվել էին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների կոմիտե, որտեղից էլ ս․ թ․ սեպտեմբերի 4-ին հարցում է ստացվել առ այն, թե արդյո՞ք ԽԱՊԿ-ը շարունակում է պնդել, որ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների կոմիտեն անդրադառնա տուժած լրագրողների պաշտպանության խնդրին։ Ստանալով դրական պատասխան՝ այդ միջազգային ատյանը խնդրել է տրամադրել գործում առկա փաստաթղթերի անգլերեն թարգմանությունը, ինչն արվել է։ Սա հույս է ներշնչում, որ շուրջ 10 տարի առաջ լրագրողների նկատմամբ կիրառված վայրագությունները կստանան այս կառույցի իրավական գնահատականը։