«Սերժ Սարգսյանի քաղաքական մեխը փոխվել է» (տեսանյութ)
Մեկ տարի առաջ' օգոստոսի 31-ի լույս սեպտեմբերի 1-ի գիշերը հայ հասարակությանը մատուցվեցին հայ-թուրքական արձանագրությունները, որոնք այդպես էլ չվավերացվեցին Հայաստանի եւ Թուրքիայի խորհրդարաններում' թուրքական կողմի պատճառով: Ի՞նչ դեր ու նշանակություն ունեցան արձանագրությունները ՀՀ-ի թե արտաքին եւ թե ներքին կյանքում, եւ մի շարք այլ հարցերի շուրջ «Ա1+»-ը զրուցեց արեւելագետ, դիվանագետ Դավիթ Հովհաննիսյանի հետ:
- Հայ-թուրքական արձանագրությունները փաստորեն առաջին լուրջ փաստաթուղթն է, որը Հայաստանի անկախացումից հետո ստորագրվել է Թուրքիայի հետ: Փաստաթղթի վիճահարույց կետերը ես էլ եմ քննադատել, սակայն փաստաթուղթը Հայաստանի եւ Թուրքիայի խորհրդարաններ մտնելուց հետո այդ կետերն արդեն ակտուալ չեն, քանի, որ մեկ հարց կա' այն վավերացվելո՞ւ է, թե՞ ոչ: Բոլորին է հայտնի, թե Թուրքիան ինչ նախապայմաններ առաջ քաշեց, որոնք փաստաթղթում չկան: Իմ տեսանկյունից Թուրքիան շատ լուրջ դիվանագիտական խաղ սկսեց մի շարք ուղղություններով' իր ազգային շահերը ապահովելու համար. առաջին հերթին ԱՄՆ-ի, առանձին-առանձին եվրոպական մի շարք երկրների հետ, ՌԴ-ի հետ:
- Ձեր կարծիքով դա Թուրքիային հաջողվե՞ց:
- Կարծում եմ' քիչ չափերով: Թուրքիային հաջողվեց մեկ ուրիշ բան. այս ամբողջ խաղի ընթացքում մի կողմից Թուրքիայի եւ ՌԴ-ի, մյուս կողմից ՌԴ-ի եւ Իրանի միջեւ անընդհատ բանակցություններ են գնացել: Հաստատող փաստերը քիչ են, բայց, իմ կարծիքով, այդ խաղի նպատակը տարածաշրջանի խաղացողներին եւ առաջին հերթին ԱՄՆ-ին դուրս մղելն էր տարածաշրջանային քաղաքական դաշտից: Այն պայմանագրերը, որոնք մենք տեսանք' արդեն ստորագրված հայ-ռուսական եւ նախապատրաստվող թուրք-ադրբեջանական այդ ծրագրի իրականացումն է: Կարծում եմ' Թուրքիան եւ ՌԴ-ն իրենց ուզածին հասան, սակայն դա կարճ կտեւի, որովհետեւ Թուրքիան եւ ՌԴ-ն գերագնահատում են այն խնդիրները, մասնավորապես տնտեսական, որոնց առաջ այսօր կանգնած է Սպիտակ տունը:
- Իսկ ի՞նչ ազդեցություն ունեցան հայ-թուրքական արձանագրությունները ՀՀ-ի ներքին եւ արտաքին կյանքում: Համամի՞տ եք այն տեսակետի հետ, որ հենց արձանագրությունները պատճառ դարձան, որ իշխանական կոալիցիան պառակտվի: ՀՅԴ-ն արձանագրություններով հիմնավորեց կոալիցիայից դուրս գալը:
- Ես չեմ կարծում, որ արձանագրությունները դարձան կոալիցիայի պառակտման պատճառը, այնտեղ հակասությունները մինչ այդ արդեն շատ մեծ էին: Ի վերջո, ՀՀԿ-ին կամ Սերժ Սարգսյանի կողմնակից ուժերին ՀՅԴ-ն առանձնապես պետք չէ, որովհետեւ ՀՅԴ-ն ՀՀ-ում գրեթե ազդեցություն չունի, իսկ այն արտաքին ազդեցությունը, որն ուներ սփյուռքում ՀՅԴ-ն, աստիճանաբար նվազում է: Այսինքն, կոալիցիայի քայքայումը բնական պրոցես էր: Ինչ վերաբերում արձանագրությունների ազդեցությանը ներքաղաքական կյանքում, ապա այն Սերժ Սարգսյանի քաղաքականության հիմնական մեխն էր: Կորցնելով սա' արտաքին քաղաքական ոլորտի հիմնական խորությունը ձախողվեց, սակայն չեմ կարծում, որ այդ ձախողումը բերեց լուրջ հետեւանքների, որովհետեւ դրա փոխարեն կնքվեց հայ-ռուսական պայմանագիրը եւ ԼՂ-ի բանակցային պրոցեսը, որի արդյունքում ՀՀ-ի իշխանություններին լուրջ ճնշումների էին ենթարկում մտավ իր նախկին' լճացման փուլ:
- Այսինքն, Սերժ Սարգսյանի քաղաքական մեխը փոխվե՞լ է, այլեւս հայ-թուրքական արձանագրությունները չեն:
- Այո, փոխվել է:
- Մեկ տարի շարունակ իշխանությունները անընդհատ խոսում էին հայ-թուրքական արձանագրությունների մասին, գործընթացը սառեցվելուց հետո ի՞նչի մասին խոսելու:
- Ես արդեն ասել եմ, որ հայ-թուրքական արձանագրություններով իշխանությունները շեղում էին հասարակության ուշադրությունը մեր տնտեսության ողբալի վիճակից, մարտի 1-ից, մի շարք այլ հանցագործությունները չբացահայտված լինելուց: Վերջին մեկ տարին ինձ մի անեկդոտ է հիշեցնում, երբ Լենինի 100-ամյակն էին տոնում, արդուկն էլ միացնում էին, այդ էլ խոսում Լենինից: Հիմա մեզ մոտ հայ-թուրքական արձանագրություններից են խոսում բոլորը, սակայն որեւէ մեկը չի խոսում մեր ապագայից: Այսուհետ Սերժ Սարգսյանի քաղաքական մեխը հայ-ռուսական հարաբերություններն են: Սա շատ կարեւոր հարց է: Եթե ես հնարավորություն ունենայի խորհուրդ կտայի, թե ինչպես վարել այդ բանակցությունները' ավելի հաջող պայմաններ ստանալու եւ ավելի քիչ նվաստացուցիչ վիճակում հայտնվելու համար:
- Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք ՀՀ իշխանություններին:
- Չեմ կասկածում, որ ԱԳՆ-ում եւ ԱԳՆ-ից դուրս իմ նախկին կոլեգիաներից մի քանիսն էլ շատ լավ գիտեն, թե ինչպես պետք բանակցել, սակայն նրանց էլ չեն հարցնում:
- Ձեր կարծիքով մեր իշխանությունները բանակցություններում զգո՞ւմ են, որ նվաստացուցիչ վիճակում են:
- Կարծում եմ' ոչ:
- Ի՞նչ զարգացում կարող է ունենալ հայ-թուրքական արձանագրությունները կյանքի կոչելու գործընթացը: Սառեցված էլ կմնա՞:
- Այսօր քննարկվող հարցերից մեկն այն է, թե ՆԱՏՕ-ի զորավարժությունների առիթով Թուրքիան ժամանակավորապես կբացի՞ հայ-թուրքական սահմանը, թե՞ ոչ: Դա կախված է նրանից, թե Թուրքիայի իշխանությունները որքան կկարողանան պահպանել իրենց ազդեցությունը երկրում: Ինչպես գիտեք' Թուրքիայում հանրաքվե եւ խորհրդարանի ընտրություններ են սպասվում: Այսօր Թուրքիայում լուրջ փոփոխություններ են ընթանում հենց իշխանության կազմում' պատասխանատվությունը կիսելու համար: Վեջին շրջանում ես բազմաթիվ տարածաշրջանային հանդիպումների եմ մասնակցել, որտեղ կարծում էին, որ մինչեւ Թուրքիայում չավարտվեն խորհրդարանի ընտրությունները հայ-թուրքական հարաբերություններում որեւէ լուրջ տեղաշարժ չի լինի:
- Իսկ Դուք ի՞նչ եք կարծում:
- Ես էլ եմ այդպես կարծում:
- Իսկ ներքին սպառման համար Թուրքիայում եւ ՀՀ-ում կշարունակեն օգտագործել հայ-թուրքական արձանագրությունները:
- Իհարկե, կօգտագործվեն: Թուրքիայում խորհրդարանի ընտրություններից առաջ ասում են, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացն օգտագործում են մի շարք խնդիրներ լուծելու համար, հատկապես եղբայր պետության Ադրբեջանին ԼՂ հարցում օգնելու համար: -Մեր իշխանություններն անընդհատ ասում են, որ ընդդիմությունն է շահարկում հայ-թուրքական հարաբերությունները, ԼՂ հիմնախնդիրը:
- Քաղաքականության մեջ «շահարկում» բառը կարելի է օգտագործվել միայն ծայրահեղ դեպքերում: Մարդիկ ընդդիմություն են, որովհետեւ երկրի համար կարեւորագույն հարցերում ունեն ընդդիմադիր կարծիք: Ընդհանրապես մեր երկրի քաղաքականությունը սահմանափակված է ԼՂ հիմնախնդրով, սառեցված հայ-թուրքական հարաբերություններով, ՌԴ-ի հետ եղբայրություն եւ ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերությունների զարգացման փորձերով: Մենք գրեթե գոյություն չունենք Միջին Ասիայում, Միջին Արեւելքում մենք կորցրել ենք բոլոր այն դիրքերը, որոնք ունեինք: ՀՀ-ի իշխանություններն, արտաքին հարաբերություններում հնարավորություն ունենալով տարբեր ձեւաչափերով դիվանագիտական գործունեություն իրականացնելու հնարավորություն, դա չեն անում: Այս ամենը մեր արտաքին քաղաքականության հիմնական թերությունն է:
- Իսկ շարքային քաղաքացիներին ի՞նչ տվեցին վերջին մեկ տարվա ընթացքում հայ-թուրքական արձանագրությունների քննարկումները, մեր ժողովուրդը թեկուզ հոգեբանորեն փոփոխության ենթարկվե՞ց:
- Ոչինչ չտվեց: Թուրքիան պետք է ճանաչի 1915թ. Հայոց ցեղասպանությունը, որպեսզի ՀՀ շարքային քաղաքացին այլեւս վտանգ չսպասի Թուրքիայից:
Հարցազրույցը վարեց Վիկտորյա Աբրահամյանը
