Բացել լրահոսը Փակել լրահոսը
A A

«Սեւը, սպիտակ ասելով, սպիտակ չի դառնա» (տեսանյութ)

Հարցազրույց

Արեւելագետ, դիվանագետ Դավիթ Հովհաննիսյանը ամենեւին զարմացած չէ, որ ապրիլի 24-ին ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման հայ ժողովրդին ուղղված իր ուղերձում չօգտագործեց «ցեղասպանություն» բառը: Իսկ թե ինչո՞ւ`. պարոն Հովհաննիսյանը հիմնավորեց «Ա1+» հետ հարցազրույցում:

- Զարմանալի է, որ սպասում էին «ցեղասպանություն» բառի օգտագործմանը: Իսկ ինչո՞ւ պետք է օգտագործի: Հասկանալի է, որ այսօր ԱՄՆ-ի շահերից չի բխում իր ձեռքից լծակներից մեկը թողնել, որով կարող է ազդել Թուրքիայի վրա: Այդ լծակը կարեւոր է: Ես միշտ ասում եմ, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները սեզոնային բնույթ ունեն: Փետրվարից մինչեւ ապրիլի այս հարաբերություններն ակտիվանում են. հայկական լոբիստական կազմակերպությունները շատ ակտիվ են գործում ԱՄՆ-ում, թուրքական բազմաթիվ պատվիրակություններ են գնում: Այդ ընթացքում այս հարցի շահարկմամբ, օգտագործմամբ` ԱՄՆ-եւ Թուրքիան բանակցում եւ շահարկում, սակարկում են այլ խնդիրներ: Որեւէ իրական, լուրջ հիմք չկա, որ ԱՄՆ-ն Թուրքիային վնաս հասցնի:

- Այդ դեպքում կարելի՞ է ասել, որ ԱՄՆ-ն այդպես էլ չի օգտագործի «ցեղասպանություն» բառը` Թուրքիայի նկատմամբ իր լծակները չկորցնելու համար:

- Ոչ: Ես կարծում եմ, որ Եղեռնի 100-ամյակին վերջապես ԱՄՆ-ը կօգտագործի «Ցեղասպանություն» բառը, սակայն դրանից բան չի փոխվի, քանի որ մեզ համար ամենակարեւորն այն է, որ Թուրքիան ինքն ընդունի Ցեղասպանությունը: Դա կնշանակի, որ Թուրքիան վերաիմաստավորում է իր քաղաքականությունը Հայաստանի նկատմամբ, որ վերագնահատում է անցյալը, համերաշխություն է հաստատում ինքն իր անցյալի հետ, որի հիման վրա կերտվում է ապագայի իր քաղաքականությունը: Դա կնշանակի, որ մենք կարող ենք մեզ ապահով զգալ Թուրքիայի կողքին:

- Ձեր կարծիքով` Ցեղասպանության 100-ամյակին Թուրքիան արդեն ճանաչած կլինի՞ Մեծ եղեռնի փաստը:

- Ուզում եմ հուսալ, որ այո: Հայ-թուրքական գործընթացներից սկսած Թուրքիայում շատ ակտիվացել են քննարկումները անցյալի եւ հատկապես հայկական ցեղասպանության խնդրի հետ կապված: Թուրքիայում արդեն 70 հազար մարդ ստորագրել է Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող փաստաթղթի տակ: Գուցե 70 միլիոնանոց Թուրքիայի համար դա մեծ թիվ չէ, սակայն իմ տեսակետով մեծ թիվ է, նրանք թուրքական մտավորականության ներկայացուցիչներն են, որոնք ակտիվ տեսակետներ արտահայտելու ունակություն ունեն: Այն,որ այս խնդիրը ակտուալ է դարձել Թուրքիայում, վկայում են ազգայնականների կողմից հակառակ ուղղությամբ տարվող գործողությունները, որոնք շատացել եւ կոշտացել են:

- Հայ-թուրքական արձանագրությունները ստորագրվելուց մինչեւ դրանց կասեցումը, Դուք երկու կողմերում հարբերությունների բարելավում տեսնո՞ւմ եք:

- Իմ տեսակետից, արդեն չափազանց կարեւոր է նման փաստաթղթի ստորագրումը: Այս փաստը ինքնըստինքյան շրջադարձային նշանակություն ունի: Չեմ կարծում, որ վավերացման գործընթացը ընդհատվել է եւ չի շարունակվելու, քանի որ դա բխում է մեծ խաղացողների շահերից: Հասկանալի է, որ Թուրքիայի համար այսօր շատ անբարենպաստ իրավիճակ, պայմաններ են` նման քայլի գնալու համար: Թուրքիայում նախընտրական շրջան է, եւ մի շարք լրջագույն խնդիրներ ունենալով` ազգայնականների հետ կապված, քրդական խնդիրը, քրդական էլեկտորատի զգալի մասն այլեւս գործող իշխանություններին ձայն չի տա, ներքին խժդժությունները. այս իրավիճակում հայ-թուրքական արձանագրությունները վավերացման դնելը Թուրքիայի համար շատ ծանր կլինի: Իմ կարծիքով` հիմնականում այս պատճառով է հետաձգվել արձանագրությունների վավերացումը:

- Այսինքն, արձանագրությունների կասեցման գործընթացը Թուրքիայի՞ նախաձեռնությունն է եւ ոչ թե Սերժ Սարգսյանի՞ որոշումը:

- Ես այդպես միանշանակ չէի ասի: Վերջին շրջանում Թուրքիայի քաղաքականությունն անբարոյական սակարկության էր վերածվել: Հիշենք` «լավ գոնե երկու շրջանը ազատեք, որ մենք կարողանանք մեր դեմքը փրկել»: Եթե, մեր ԱԺ-ն վավերացներ արձանագրությունները, ապա գնդակը կհայտնվեր Թուրքիայի դաշտում եւ այդ ժամանակ խոշոր խաղացողները մեծագույն հաճույքով կճնշեին Թուրքիային: Դա ամենատրամաբանական գործելակերպը կլիներ, եթե չլինեին 2 ամիսների ընթացքում թուրքական ղեկավարության իրար հակասող հայտարարությունները: Այստեղ բավականին լարվածություն է ստեղծվում երկու գծերի վրա` թուրք-ամերիկյան եւ թուրք-եվրոպական: Այս պայմաններում երկրորդ հնարավոր զարգացումը արձանագրությունների կասեցումն էր, ինչը եւ տեղի ունեցավ:

- Ոմանք Սերժ Սարգսյանի որոշումը գնահատում են «կիսատ քայլ», Դուք ի՞նչ կասեք:

- Ես կարծում եմ, որ գործընթացից դուրս գալը սխալ կլիներ: Եթե հնարավորություն կա խոսելու, պետք է խոսել, ներկայացնել եւ պաշտպանել քո շահերը:

- Տեսակետ կա, որ մեր ԱԺ-ն չվավերացնելով արձանագրությունները գործընթացի հետագա զարգացումներն ամբողջությամբ դրեց Թուրքիայի վրա եւ նրան հնարավորություն տվեց իր լծակներն օգտագործել ԼՂ հիմնախնդրում: Համամի՞տ եք այս տեսակետի հետ:

- Կարծում եմ, որ այդպես չէ: ԵԱՀԿ խմբի անդամ լինելով` Թուրքիան միշտ երկրորդական դեր է խաղացել ԼՂ հարցում եւ խաղալու է, գոնե նրանով, որ շրջափակել է ՀՀ-ն, ռազմական եւ տարբեր աջակցություններ ցուցաբերել Ադրբեջանին, սակայն ԵԱՀԿ Մինսկի ձեւավորումից հետո, Թուրքիան իրական ազդեցություն չունի ԼՂ հիմնախնդրի գործընթացի վրա:

- Ինչպե՞ս եք գնահատում այն փաստը, որ արձանագրությունները ստորագրելուց միայն մեկ տարի հետ ՀՀ իշխանություններն ընդունեցին, որ Թուրքիան նախապայմաններ է տեսնում արձանագրություններում:

- Դա ակնհայտ էր: Ընդհանրապես բանակցային գործընթացը մեր կողմից ընթացել է բավականին թերություններով, բայց եղել է այն, ինչ եղել: Ակնհայտ էր, որ կան նախապայմաններ եւ եթե սեւին ասում ես սպիտակ, դրանից սեւը չի դադարում սեւ լինելուց:

- Ինչո՞վ կավարտվի հայ-թուրքական գործընթացը:

- Այս գործընթացի վրա բազմաթիվ հանգամանքներ կան, սակայն այն, որ դրական ավարտ է ունենալու, ես կասկած չունեմ, եթե, իհարկե, ֆորս մաժորային վիճակներ չլինեն: Ճանապարհները պիտի բացվեն: Այս աշխարհում, որտեղ 10 հազար կմ հեռավորության վրա գտնվող ընկերոջդ մեկ վայրկյանում նամակ ես ուղարկում, փակ ճանապարհներ չեն կարող լինել: Ես կարող եմ կանխատեսել մեկ-երկու տարվա կտրվածքով:

Թուրքիայի խորհրդարանի ընտրություններից հետո, եթե ԼՂ հարցում փոխհրաձգություն չլինի, հայ-թուրքական արձանագրությունների վավերացման բանակցությունները կվերականգնեն: Քանի որ ԱՄՆ-ն աշխատում է նաեւ թուրք զինվորականների հետ էլ, ապա վավերացումն անպայման կլինի, բայց թե ե՞րբ, չեմ կարող ասել:

- Ո՞րն է ՌԴ-ի դերը հայ-թուրքական գործընթացում: Տեսակետ կա, թե ՌԴ-ն շահագրգռված չէ հայ-թուրքական հարաբերություններով եւ նրա մասնակցությունը պայմանավորված է միայն նրանով, որ կողմերն են խնդրել:

- Այստեղ մենք պետք է հաշվի առնենք մի քանի հանգամանք. Առաջինը` Թուրքիայի եւ ՌԴ-ի միջեւ տարեկան 30 միլիարդ դոլարի ապրանքաշրջանառությունն է: Երկրորդ` ՌԴ-ից գազի եւ նավթի մատակարարումն է Թուրքիային: Թուրքիան իրեն նաեւ փորձում է տեղավորել ՌԴ-ի տարանցիկ ծրագրերի մեջ, որը որոշ չափով Թուրքիային կհաջողվի: Չպետք է մոռանալ, որ Թուրքիան եւ ՌԴ-ն ունեն եւ միշտ ունենալու են հակասություններ` Սեւ ծովում, Կովկասում եւ բոլոր այն տարածքներում, որտեղ Թուրքիան փորձ է անելու ներխուժել: Սեւ ծովը շատ լուրջ բախումների վտանգ է սպառնում է:Եթե նայեք, թե թուրքական ռազմածովային ուժերը քանի անգամ են գերիշխում Սեւ ծովում, քան ռուսական նավատորմը, կհասկանաք, թե ինչ լուրջ անհավասարություն կա, որի արդյունքում կարող են լուջ խնդիրներ առաջանալ: Պարզ է, որ ռուսները շատ ծանր են տանում, որ իրենց թույլ չեն տալիս, վերջին 3 տարիներին կառուցած մի քանի մեծ նավերը, մտցնել Սեւ ծով: Պարզ է, որ նեղուցներով անցնելու ռուսական մարդատար նավատորմի գործընթացը շատ բարդեցված է, եւ դա մեծագույն խնդիր է ՌԴ-ի համար: Թուրքիայի եւ ՌԴ-ի շահերը բախվում են նաեւ այս տարածաշրջանում Ադրբեջանի եւ Վրաստանի հետ վարվող հարաբերություններում: Թե տարաձայնության եւ թե համագործակցության մակարդակը Թուրքիայի եւ ՌԴ-ի միջեւ շար լուրջ են, սակայն Թուրքիան որպես այլընտրանք չի կարող դիտարկել ՌԴ-ն, քանի որ իր համար առաջին տեղում է ՆԱՏՕ-ում լինելը:

- ՌԴ-ի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել է, թե ՌԴ-ն մասնակից է հայ-թուրքական հարաբերություններին այնքանով, որ կողմերն իրենց խնդրեցին ներկա գտնվել Ցյուրիխում հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրմանը:

- Այն պահին, երբ Մոսկվայի իշխանությունները ենթադրեցին, որ կարող են իրենց վերահսկման տակ վերցնել հայ-թուրքական գործընթացը, Սերժ Սարգսյանը Մոսկվայում հայտարարեց ֆուտբոլային դիվանագիտության սկզբի մասին:

- Որպես դիվանագետ, ի՞նչ եք կարծում դիվանագիտության մեջ ֆուտբոլային դիվանագիտությունն իրեն արդարացնում է:

- Եթե որպես դիվանագետ մասնակցում ես ձեւաչափի կառուցմանը մասնակցում ես եւ թույլ չես տալիս, որ քեզ համար չընդունելի նախապայմաններ լինեն, շատ լավ ձեւաչափ է: Դիվանագիտական պրոցեսի մասին հայտարարելով` համաձայնվել հայ-թուրքական պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման հետ, դրա հետ համաձայնվել չի կարելի է:

- Հայ-թուրքական արձանագրությունների կասեցման գործընթացը ինչպիսի՞ ազդեցություն կունենա ներքաղաքական զարգացումների վրա:

-Հսկայական: Հայ-թուրքական հարաբերություններում ծավալվող
գործընթացները մի հսկայական գրոհ էր, որպեսզի մենք մոռանանք մարտի 1-ը: Հիմա ՀՅԴ-ն, որոշ մարդիկ ասում են, որ արձանագրությունների կասեցումն իրենց հաղթանակն է, այդ փայլուն միտքը ծնվել է Բաղրամյանի պալատում, սակայն որեւէ հաղթանակ չկա, դա ստիպված քայլ էր: Իշխանություններին հիմա դժվար թե հաջողվի հայ-թուրքական հարաբերությունների նման նոր գրոհ գտնել հասարակության վրա: Ուստի հասարակությունը կամա, թե ակամա անդրադառնալու է իրեն հուզող խնդիրներին` մարտի 1, տնտեսական ճգնաժամ, նորից մեծ քանակով երիտասարդների արտահոսք երկրից, հացի խնդիր:

- Դա ինչի՞ կհանգեցնի:

- Այն, որ հասարակության մեջ կուտակված են բազմաթիվ խնդիրներ, որոնք լուծումների են սպասում, դա փաստ է:

Հարցազրույցը վարեց Վիկտորյա Աբրահամյանը: