Իրանցիների ատելությունը թուրքերի հանդեպ
Նախորդ հազարամյակի ընթացքում երկու հարևան իսլամական պետությունների՝ Պարսկաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև հարաբերությունները տատանվել են խաղաղ գոյակցության և բացահայտ պատերազմի միջև: Այս երկու պետությունների բնակիչները ունեին ոչ միայն էթնիկական և լեզվական տարբերություններ, այլև բաժանված էին իրենց իսլամական հավատքով. պարսիկները շիա էին, իսկ թուրքերը՝ սունի: Իրանի և Թուրքիայի միջև այս բաժանումները շարունակվում են մինչ օրս: Շատ ընթերցողներ ծանոթ են հակաթուրքական հիշատակումներին արևմտյան գրողների աշխատություններում, հատկապես իրար հաջորդող հայկական ջարդերից և ցեղասպանությունից հետո, ինչպիսին ֆրանսիացի գրող Վիկտոր Հյուգոյի դատապարտող խոսքերն էին. «Այստեղով թուրքն է անցել. ամենուրեք սուգ է և ավեր»: Այդուհանդերձ, քչերին են հայտնի թուրքերի մասին հիշատակումները պարսկական գրականության մեջ: Պարսկահայ Ռուբինա Օհանյանը, որն այժմ բնակվում է Կալիֆորնիայի Գլենդել քաղաքում, լրացրել է այդ բացը իր՝ «Թուրք անվան և բառի մեկնաբանությունը իրանական գրականության մեջ» խորագիրը կրող գրքում: Օհանյանը մանրակրկիտ ուսումնասիրել և պարսկերենից հայերեն է թարգմանել միջնադարյան մի քանի պարսիկ նշանավոր բանաստեղծների տասնյակ տողեր, որոնք արտահայտել էին իրենց խիստ բացասական տպավորությունները թուրքերի մասին՝ բացահայտելով թուրքերի հանդեպ իրանցիների հակակրանքի խոր արմատները: Թուրքերի մասին պարսկական հիշատակումները մեզ են հասել մեծանուն պարսիկ բանաստեղծներ Ֆիրդուսուց (10-րդ դար) և Հաֆեզից (14-րդ դար): Թյուրքական ցեղերը առաջին անգամ ներխուժեցին Պարսկաստան 11-րդ դարում, որոնց հաջորդեցին սելջուկները: 13-րդ դարում Իրանը նվաճեցին մոնղոլները, այնուհետև՝ թուրքմենական ցեղերը, որոնք վերջնականապես պարտության մատնվեցին 1592 թվականին: Հետագա դարերի ընթացքում բազմաթիվ պատերազմներ տեղի ունեցան Պարսկաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև: Օհանյանն իր գրքում ներկայացրել է 13 պարսիկ բանաստեղծների և գրողների մեջբերումները: Մինչ հայերն իրենց սեփական ողբերգական հիշողություններն ունեն թուրքական բռնապետական իշխանության հետ կապված, հետաքրքիր է իմանալ նաև այլ ազգերի մոտ թուրքերի հետ շփումից առաջացած նույն բացասական փորձառությունները: Ահա պարսիկ միջնադարյան բանաստեղծների որոշ տողեր, որոնք պարսկերենից հայերեն է թարգմանել Ռուբինա Օհանյանը. Ֆիրդուսի (925 – 1020 ). «Ոչ ոք թուրքերից իմաստություն չունի, Ոչ մի մարդ թուրքին չի հնազանդվի»: Ասադի Թուսի (11-րդ դար). «Ոչ ոք չտեսավ թուրքից երբեք հավատարմություն, Իրանցիներից տեսել են միայն հավատարմություն»: Խավաջա Աբդուլլահ Անսարի (1006 - 1088 ). «Զարմանք է, թե թուրքը սիրուց բան հասկանա, Քանզի թուրքից զարմանքն այն է՝ չթալանի, չգողանա»: Նիզամի (1140 - 1203 ). «Արքան անգամ չգիտեր՝ հավատարիմ թուրք չկա»: Անվարի (12-րդ դար) «Քանի դեռ չես ճամփա անցել ազնվազարմ նժույգով, Չգնաս, ճամփան լեցուն է արյունարբու թուրքերով»: Խաղանի (1120 - 1190). «Բարեկամաբար արյուն ըմպելն ավանդույթ է հին, Թուրքն արյունախում է ու չի ճանաչում իր բարեկամին»: Սաադի (1184 - 1283). «Այնժամ ղրկեցիր դու մի ուսանող. Թուրք, որից վատթարը չկա»: Թուրքերի մասին այս պարսկական նկարագրություններից շատերն այսօր կարող են դիտարկվել որպես ռասիստական, քանի որ դրանք բոլոր թուրքերին անարդարացիորեն պիտակավորում են միևնույն կարծատիպով: Բոլոր ազգերի մեջ էլ կան լավ ու վատ մարդիկ: Սակայն, իրական խնդիրը թուրքական պետության բիրտ քաղաքականությունն է, որ դաժանորեն ճնշել է ազգային փոքրամասնություններին և նվաճած երկրներին՝ հանգեցնելով զանգվածային ոճրագործությունների և ցեղասպանության ընդդեմ արաբների, հայերի, ասորիների, կիպրացիների, հույների և իրանցիների... Հարութ Սասունյան «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր www.TheCaliforniaCourier.com Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի
