«Միջին եկամուտների թակարդը». զարգացող երկրների գլխավոր մարտահրավերը

Համաշխարհային զարգացման զեկույց

«Միջին եկամուտների թակարդը» խոչընդոտում է առաջընթացը 108 զարգացող երկրներում

Նոր հետազոտությունը ներկայացնում է 21-րդ դարի ուղեցույց՝ բարձր որակի աճի համար

Ավելի քան 100 երկիր, այդ թվում՝ Չինաստանը, Հնդկաստանը, Բրազիլիան և Հարավային Աֆրիկան, բախվում են լուրջ մարտահրավերների, որոնք կարող են խոչընդոտել նրանց բարձր եկամուտ ունեցող երկրների շարքը դասվելու ջանքերին առաջիկա տասնամյակների ընթացքում։ Համաշխարհային բանկի նոր ուսումնասիրությունն առաջարկում է առաջին համապարփակ ճանապարհային քարտեզը, որը կօգնի զարգացող երկրներին հաղթահարել «միջին եկամուտների թակարդը»։

Անդրադառնալով վերջին 50 տարվա դասերին՝ «Համաշխարհային զարգացման զեկույց 2024»-ը (The Middle Income Trap) ցույց է տալիս, որ երկրները տնտեսական աճի ընթացքում հաճախ «թակարդի» մեջ են հայտնվում, երբ մեկ շնչի հաշվով համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ) հասնում է տարեկան ՀՆԱ-ի մոտ 10%-ին՝ այսօր մոտ 8,000 ԱՄՆ դոլարին։ Դա համապատասխանում է Համաշխարհային բանկի կողմից սահմանված «միջին եկամուտ ունեցող» երկրների միջակայքին։ 1990 թվականից ի վեր ընդամենը 34 միջին եկամուտ ունեցող երկիր է կարողացել հասնել բարձր եկամուտ ունեցող կարգավիճակի, և դրանցից ավելի քան մեկ երրորդը կամ ինտեգրվել է Եվրամիությանը, կամ էլ օգտվել է նորաբաց նավթային պաշարներից։

2023թ. վերջի դրությամբ 108 երկիր համարվել է միջին եկամուտ ունեցող՝ մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն կազմելով 1,136-ից 13,845 դոլարի սահմաններում։ Այդ երկրներում բնակվում է 6 միլիարդ մարդ՝ համաշխարհային բնակչության 75%-ը, ինչպես նաև ծայրահեղ աղքատության մեջ ապրող յուրաքանչյուր երեք բնակչից երկուսը։ Նրանք արտադրում են համաշխարհային ՀՆԱ-ի ավելի քան 40%-ը և ածխածնի արտանետումների 60%-ից ավելին։ Սակայն այս երկրները բախվում են ավելի լուրջ մարտահրավերների, քան իրենց նախորդները՝ արագ ծերացող բնակչություն, զարգացած տնտեսությունների աճող պրոտեկցիոնիզմ, ինչպես նաև էներգետիկ անցման արագացման անհրաժեշտություն։

Զեկույցը առաջարկում է «3ն ռազմավարություն» (3i strategy), որը կօգնի երկրներին հասնել բարձր եկամուտների մակարդակի։ Կախված իրենց զարգացման փուլից, երկրները պետք է կիրառեն քաղաքականությունների աստիճանական և ավելի բարդ համակցություն։

· Ցածր եկամուտ ունեցող երկրները պետք է կենտրոնանան միայն ներդրումների (Investments)խթանման վրա (առաջին փուլ)։

· Ստորին միջին եկամուտ ունեցող երկրները պետք է անցնեն երկրորդ փուլին, որը ներառում է ներդրումների շարունակական խթանումը և տեխնոլոգիաների լայն ներմուծումն ու ներարկումը(Infusion)՝ տնտեսության մեջ։

· Վերին միջին եկամուտ ունեցող երկրները պետք է անցնեն երրորդ փուլին, որը համատեղում է ներդրումները, տեխնոլոգիաների ներմուծումը և տեղական նորարարությունը(Innovation)։ Այս փուլում երկրները ոչ միայն փոխառում են

տեխնոլոգիաներ, այլև ինքնուրույն ստեղծում են դրանք՝ զարգացնելով նորարարական տնտեսություն։

Հարավային Կորեան օրինակելի երկիր է «3i ռազմավարության» բոլոր փուլերում։ 1960թ.-ին նրա մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամուտը կազմում էր ընդամենը 1200 դոլար, իսկ 2023թ. վերջին այն հասել էր 33 000 դոլարի։ Կորեան նախ խթանեց պետական ներդրումներն ու մասնավոր բիզնեսի զարգացումը, այնուհետև 1970-ականներին խրախուսեց տեղական ընկերություններին ներմուծել արտասահմանյան տեխնոլոգիաներ։

Կորեական ընկերությունները արձագանքեցին։ «Սամսունգը», որը սկզբում պարենային ապրանքներ էր արտադրում ու վաճառում, սկսեց հեռուստացույցներ արտադրել ներքին և տարածաշրջանային շուկաների համար՝ լիցենզավորելով տեխնոլոգիաներ ճապոնական «Սանյոյից» և ըստ «Ազգային էլեկտրական օրենսգրքի»։ Այս հաջողությունը մեծացրեց պահանջարկը ինժեներների, մենեջերների և այլ մասնագետների համար, ինչին ի պատասխան Կորեայի կրթության նախարարությունը ավելացրեց բյուջեն պետական համալսարանների համար՝ նոր հմտություններ զարգացնելու նպատակով։ Այսօր «Սամսունգը» համաշխարհային նորարար է՝ սմարթֆոնների արտադրության առաջատարներից մեկը։

Այլ երկրներ նույնպես նման ուղի անցան, ներառյալ Լեհաստանը և Չիլին։ Լեհաստանը կենտրոնացավ արտադրողականության բարձրացման վրա՝ կիրառելով տեխնոլոգիաներ Արևմտյան Եվրոպայից։ Չիլին խրախուսեց տեխնոլոգիական փոխանցումը և այն օգտագործեց տեղական նորարարության խթանման համար՝ մեծ հաջողությունների հասնելով, օրինակ՝ Նորվեգիայից ներմուծված սաղմոնի ֆերմերային տեխնոլոգիաները ադապտացնելով տեղական պայմաններին, ինչը Չիլիին դարձրեց աշխարհի առաջատար սաղմոն արտահանողներից մեկը։