Ապրում ենք Երևանում, թվում է, թե գիտենք մեր քաղաքն ու նրա պատմությունը, սակայն իրականում կա մեզ «անծանոթ Երևան», որն իր հեղինակային շարքի շրջանակում տարիներ ի վեր ներկայացնում է Ալեքսանդր Թամանյանի անվան ճարտարապետության ազգային թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Մարկ Գրիգորյանը:

«Անծանոթ Երևան» խորագրի ներքո Երևանի պատմության թանգարանը կազմակերպել էր հանդիպում Մարկ Գրիգորյանի հետ:

«Այս թանգարանն ինձ համար առանձնակի նշանակություն ունի: Իմ մանկական հիշողություններից մեկը կապված է պապիկիս հետ այցելությունները մեր քաղաքի պատմության թանգարան, որն այն ժամանակ գտնվում էր Կապույտ մզկիթի տարածքում և որտեղ ես ուսումնասիրել էի բոլոր ծակ ու ծուկերը: Հուսով եմ, որ այստեղ ներկա երիտասարդների համար ևս այս թանգարանը կլինի այն վայրը, որտեղ նրանք կբացահայտեն իրենց քաղաքի պատմությունը»,- ասաց պարոն Գրիգորյանը:

Զրույցի ընթացքում նա ներկայացրեց Երևանի մասին իր դեռևս չհրապարակված գրքից հատվածներ:  Այն լույս կտեսնի աշնանը և կոչվելու է «Երևանի կենսագրությունը»:

«Երբ մենք խոսում ենք Երևանի մասին, խոսում ենք մի տեսակ տխուր զգացումով և ասում ենք՝ փչացրեցին այս քաղաքը: Ասում ենք, ինչ լավն էր Երևանը, հիմա ինչ են դարձրել… Գիտե՞ք, կան գրողներ, որոնք իրենց հարազատ քաղաքների մասին ասում են, որ նրանք տխրություն են առաջացնում: Օրինակ՝ Օրհան Փամուքն էր այսպես գրում Ստամբուլի մասին: Սալման Ռուշտին էր նաև ասում արևելյան քաղաքների մասին, որ տխրություն են բերում:  Եվ ես սկսեցի մտածել, արդյո՞ք սա քաղաքի հատկությունն է, որ քաղաքը պետք է բերի տխրություն: Պորտուգալիայում անգամ այսպիսի արտահայտություն կա՝ քաղաքային տխրություն: Հետո հասկացա, որ իմ սերնդակիցների համար երևի թե կարոտն է խոսում, երբ մենք ցանկանում ենք տեսնել քաղաքն այնպիսին, ինչպիսին որ մենք հիշում ենք: Գուցե այն ժամանակ էլ Երևանը իդեալական չէր, գուցե մենք հիմա ենք իդեալականացնում, որովհետև այն ժամանակ երիտասարդ էինք, որովհետև մեզ համար կյանքը վարդագույն էր, որովհետև մենք սիրում էինք մեր քաղաքը: Հիմա ասում ենք, որ փոխվել, վատացել է, որովհետև մենք այն ժամանակվա քաղաքն էինք սիրում»:

Մարկ Գրիգորյանի խոսքով՝ երկար ժամանակ չէր գտնում դրա պատասխանը և երբ սկսեց գիրքը գրելու համար  ուսումնասիրել Երևանի մասին տարբեր ժամանակներում գրված գրականությունը և, մասնավորապես, 17-րդ դարի ֆրանսիացի ճանապարհորդ Շարդենի հուշերում հանդիպեց Նոյի ստեղծած այգու պատմությանը, որն ըստ հայկական ավանդույթների գտնվում էր քաղաքից մեկ մղոն հեռավորության վրա, ձևավորեց իր փիլիսոփայությունը Երևանի մասին: 

«Նոյը Ադամի տասներորդ սերունդն էր ընդամենը և պարզվում է լավ խոսում էր հայերեն: Երբ տեսավ հողը, ասաց՝ երևաց, որը և մեր քաղաքի անվան բացատրությունն է: Նոյը կառուցեց մեհյան զոհաբերության համար, որի վրա հետո կառուցվեց Էջմիածնի տաճարը: Նոյը տնկեց խաղողի այգի, որն, ըստ Շարդենի,  փաստորեն Դալմայի այգիներն էին: Դրախտն էլ է այգի: Նոյն էլ ստեղծեց այգի: Իսկ որտե՞ղ էր գտնվում դրախտը՝ հին քարտեզներում Արարատ լեռան ստորոտում, Երևանի տեղում գրված է Էդեմ:

«Ադամը արտաքսվեց Էդեմի այգուց, փորձությանը չդիմանալով: Նույն ձևով երկրորոդ անգամ մարդկությունը չդիմացավ փորձությանը: Նոյը տնկեց խաղող, դրանից սարքեց գինի, հարբեց և մերկ ընկավ իր վրանում: Մի տղան եկավ, տեսավ, ծիծաղեց հոր վրա: Մյուս տղան եկավ, տեսավ, ծիծաղեց հոր վրա: Եվ, վերջապես, երրորդ տղան եկավ էս երկուսին վռնդեց, ու հորը ծածկեց:

Այսինքն կա երկու պարտեզ և երկու փորձություն և երկուսն էլ մարդկությունը տապալեց…

Իսկ ինչ քաղաք էր կառուցում Թամանյանը: Նա կառուցում էր քաղաք-այգի: Այն այգին, որ խորհրդանշում էր կորուսյալ դրախտը: Անցյալ դարի հիսունականներին շատ երգեր գրվեցին Երևանի մասին: Երգերում՝ կառուցվող, ապագայի քաղաք էր, մեր կարոտում՝ անցյալի քաղաք: Ստացվում է, որ Երևանը ապագայի քաղաքից դարձավ անցյալի քաղաք: Իսկ որտե՞ղ է ներկայի քաղաքը: Թե՞ մենք ներկայի քաղաքը ընդունում ենք որպես մի պարզ իրողություն, որին առանձնապես ուշադրության չենք արժանացնում: Իսկ որտեղ է մեր հասկացությունը այսօրվա քաղաքի մասին և արդյո՞ք մենք մտածում ենք, որ Երևանը պետք է լինի ապագայի քաղաք»,- եզրափակելով իր զրույցն ասաց Մարկ Գրիգորյանը: